Ylym we bilim ulgamyny toplumlaýyn ösdürmek, ony hil taýdan täze derejä çykarmak hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda durmuşa geçirilýän döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridir. Şoňa görä-de, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ägirt uly meýilnamalary üstünlikli durmuşa geçirmäge ukyply ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamaga gönükdirilen giň gerimli işlere aýratyn ähmiýet berilýär. Bu ugurda döwlet Baştutanymyzyň öňde goýan möhüm wezipeleri döwletimiziň intellektual kuwwatyny pugtalandyrmaga, ylym ulgamyny döwrebaplaşdyrmaga gönükdirilendir.
Häzirki wagtda «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň» we «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň» çäklerinde binýatlaýyn we nazary ylmy gözlegleriň özara arabaglanyşygy işjeňleşdirilýär. Ýaş raýatlarymyzda bilimlerini yzygiderli baýlaşdyrmaga, dünýä ösüşiniň täzeliklerini özleşdirmäge bolan höwesi döretmek ýurdumyzyň rowaçlygyny we halkymyzyň bagtyýar geljegini kesgitleýän möhüm wezipeleriň biridir.
Bilim ulgamyny ösdürmegiň, bu ulgamda tejribe alyşmagyň meseleleriniň hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň daşary ýurtly kärdeşleri bilen geçirýän ähli duşuşyklarynyň gün tertibine, şeýle hem ýokary derejedäki gepleşikleriň netijeleri boýunça gol çekilýän resminamalaryň toplumyna girizilmegi döwlet Baştutanymyzyň bu wezipäniň üstünlikli ýerine ýetirilmegine uly ähmiýet berýändigine şaýatlyk edýär.
Bilim ulgamynyň dünýä standartlaryna laýyk getirilmegi çäreleriň tutuş toplumyny göz öňünde tutýar. Häzirki wagtda Türkmenistanda şol çäreler üstünlikli durmuşa geçirilýär. Munuň özi, ilkinji nobatda, halkara bilim edaralarynyň döredilmegi, döwrebap enjamlar bilen üpjün edilen ýokary okuw mekdepleriniň we beýleki bilim-terbiýeçilik edaralarynyň gurulmagy, olaryň işine iň täze maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagy, şol sanda internet we elektron kitaphanalar arkaly dünýäniň maglumatlar ulgamyna ýokary tizlikli elýeterliligiň üpjün edilmegidir. Şunuň bilen baglylykda, türkmen halkynyň Milli Lideriniň başlangyjy esasynda Arkadag şäherinde döredilen Aba Annaýew adyndaky Halkara atçylyk akademiýasyna şu ýyl ilkinji gezek talyplaryň kabul edilýändigini bellemek gerek. Bu ýokary okuw mekdebinde atçylyk, atçylyk weterinariýasy, weterinar we sanitar ekspertizasy, atly sport we atly syýahatçylyk, milli at üstündäki oýunlar, sirk sungaty, oba hojalygynyň ykdysadyýeti we dolandyrylyşy, buhgalterçilik hasabaty we audit ýaly ugurlar boýunça bilim berler.
Halk hojalygynyň dürli pudaklarynda ýokary hünärli işgärlere bolan zerurlygy nazara almak bilen, täze hünär bilim edaralary açylýar. Şolaryň hatarynda Berdimuhamet Annaýew adyndaky Arkadag şäher mugallymçylyk orta hünär okuw mekdebi hem-de Saçly Dursunowa adyndaky Arkadag şäher lukmançylyk orta hünär okuw mekdebi bar. Mugallymçylyk mekdebinde 5-6-njy synplarda matematika, informatika, geografiýa, rus we iňlis dillerini okatmaga hukugy bolan başlangyç synp mugallymlary, şeýle hem çagalar baglarynda iňlis dilini okatmaga hukugy bolan terbiýeçiler taýýarlanar. Lukmançylyk mekdebinde şepagatçylyk işi, laboratoriýa anyklaýyş işi, bejeriş işi, fizioterapiýa we dikeldiş işi, akuşerçilik işi, ortopedik stomatologiýasy hünärleri boýunça saglygy goraýyş işgärlerini taýýarlamak göz öňünde tutulýar.
Mundan başga-da, Sahy Jepbarow adyndaky Arkadag şäher ýörite sungat mekdebinde ýaşlar türkmen milli saz gurallary, kirişli saz gurallar, üflenip we kakylyp çalynýan saz gurallary, sazyň taryhy we nazaryýeti, aýdym aýtmak sungaty (wokal), bagşyçylyk sungaty, hor dirižýorlygy, saz mugallymçylygy, fortepiano, halk saz gurallary, horeografiýa sungaty, nakgaşçylyk we dizaýn hünärlerini ele alyp bilerler. Arkadag şäheriniň dünýä ülňülerine laýyk gelýän bilim edaralarynda bilimli, ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamak üçin ähli şertler döredildi. Olar Watanymyzyň durmuş-ykdysady taýdan mundan beýläk-de okgunly ösmegine mynasyp goşant goşarlar.
Arkadag şäheriniň gurluşygynyň taslamalaryny işläp taýýarlamaga ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň talyplarynyň hem-de ýaş hünärmenleriň işjeň çekilendigi bellärliklidir. Munuň özi häzirki wagtda türkmen ýaşlarynyň ýurdumyzda ýaýbaňlandyrylan giň gerimli özgertmelere gatnaşmaklary, öz ukyp-başarnyklaryny iş ýüzünde ýüze çykarmaklary hem-de döredijilik pikirlerini durmuşa geçirmekleri üçin giň mümkinçilikleriň döredilendigine şaýatlyk edýär.
Hünärmenleri taýýarlamagyň ugurlarynyň giňeldilmegi bilen bir hatarda, maddy-tehniki binýadyň, okuw we ylym işiniň pugtalandyrylmagy ýokary okuw mekdeplerine ylmy we tejribelik işiniň gerimini has-da giňeltmäge mümkinçilik berýär. Sebäbi häzirki zaman ýokary okuw mekdebi diňe bir onlarça ugur boýunça ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamak üçin binýat bolman, eýsem, türkmen döwletiniň we jemgyýetiniň gülläp ösmegini, halkymyzyň intellektual mümkinçilikleriniň doly derejede durmuşa geçirilmegini şertlendirýän talyplaryňdyr mugallymlaryň arasynda ýola goýlan döredijilik hem-de ylmy gatnaşyklaryň kemala gelýän ýeridir.
Halkara şertnamalaryň esasynda ýaşlarymyz isleg bildirýän ugurlary boýunça daşary ýurtlaryň ýokary we ýörite orta okuw mekdeplerinde bilim alýarlar. Türkmenistanyň Bilim ministrligi bilen Rumyniýanyň Bilim ministrliginiň arasynda bilim babatda hyzmatdaşlyk Maksatnamasyna laýyklykda, bu dostlukly ýurt maglumat tehnologiýalary, saglygy goraýyş we lukmançylyk ylymlary, oba hojalygy, matematika, tehniki we tebigy ylymlar boýunça ýokary hünär bilimini almaga isleg bildirýänlere 2023-2024-nji okuw ýyly üçin talyp orunlaryny hödürledi.
Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, ýaş türkmenistanlylaryň dünýäniň abraýly ýokary okuw mekdeplerinde bilim almaklary üçin döwletimiz mundan beýläk-de yzygiderli esasda ähli mümkinçilikleri döreder. Milli bilim ulgamyny kämilleşdirmek, onuň maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrebaplaşdyrmak, bilim bermek işine innowasion tehnologiýalary we öňdebaryjy dünýä tejribesini ornaşdyrmak boýunça çäreler geljekde-de dowam etdiriler.
Ýurdumyz milli bilim ulgamynyň bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmak, ony dünýäniň bilim giňişligine girizmek üçin yzygiderli we maksatnamalaýyn işleri durmuşa geçirýär. BMG-niň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça guramasy bilen bilelikde, Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetinde “Medeni miras: geçmişden geljege” hem-de Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynda “Durnukly ösüş üçin ekologiýa bilimi” atly ÝUNESKO kafedralaryny döretmek hakynda Ylalaşyklara gol çekilmegi munuň aýdyň subutnamasydyr. Bu kafedralar adaty kafedralar däl-de, eýsem, giň möçberli halkara okuw-barlag merkezleri bolup, olarda bilim bermek işi mazmuny we görnüşi boýunça ýokary okuw mekdepleriniň adaty işinden tapawutlanýar. Şeýle hem bu bölümler ýokary bilimi, ylmy ösdürmäge degişli meseleleriň tutuş toplumy boýunça tejribe, bilim we maglumat alyşmakda uly orny eýelär.
Hyzmatdaşlygyň çäklerinde ÝUNESKO-nyň işleri barada Türkmenistanyň milli toparynyň we ýokary okuw mekdepleriniň toparlarynyň bilelikde gatnaşmagynda ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde “Parahatçylygyň dilleri”, “Parahatçylygyň medeniýeti” we “Durnukly ösüş üçin ekologiýa bilimi” atly ÝUNESKO klublarynyň açylandygyny bellemek gerek.
Türkmenistanda ýaşlary hemmetaraplaýyn goldamak, olaryň mümkinçiliklerini ösdürmek, bu ulgamda kanunçylyk binýadyny kämilleşdirmek boýunça yzygiderli çäreler durmuşa geçirilýär. Bu babatda 2021 — 2025-nji ýyllar üçin degişli döwlet maksatnamasy tassyklanyldy. Şu ýylyň 26-njy ýanwarynda geçirilen Ministrler Kabinetiniň göçme mejlisinde türkmen ýaşlarynyň halkara hyzmatdaşlyk Strategiýasyny taýýarlamak baradaky başlangyç öňe sürüldi. Hususan-da, Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň binýadynda Halkara ýaş diplomatlar merkezini döretmek, ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň ýanynda daşary ýurtlaryň ýokary okuw mekdepleriniň şahamçalaryny açmak baradaky meseläni öwrenmek teklip edildi.
Giň gerimli bilim syýasatyny üstünlikli durmuşa geçirmek bilen baglanyşykly beýleki ugurlarda hem halkara hyzmatdaşlyk işjeň ösdürilýär. Ýurdumyzyň we birnäçe daşary ýurtlaryň bilim edaralarynyň arasynda okuw maslahatlaryny, okuw sapaklaryny, okuw-usulyýet sapaklaryny, leksiýalary we bilelikde beýleki çäreleri guramak asylly däbe öwrüldi. Şeýlelikde, ýurdumyzyň köp sanly bilim edaralary bilen daşary ýurtlaryň okuw merkezleriniň arasynda ýakyn hyzmatdaşlyk gatnaşyklary ýola goýuldy.
Mekdep mugallymlary, professorlar, ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň mugallymlary, bilim ulgamynyň beýleki hünärmenleri daşary ýurtlaryň bilim ojaklarynda tejribelikleri geçýärler. Şeýlelikde, tejribe alyşmak we hünär derejesini ýokarlandyrmak maksady bilen, şu ýylyň birinji ýarymynda türkmen wekilleriniň 537-si daşary ýurtlara iberildi, dünýä ýurtlaryndan 69 hünärmen döwletimize iş sapary bilen geldi. Şeýle hem BMG, ÝHHG, ÝB, GDA ýaly guramalar bilen bu ulgamda hyzmatdaşlygyň işjeňleşdirilmegine möhüm ähmiýet berilýär.
14-nji iýulda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow bilim maksatnamalarynyň we meýilnamalarynyň mundan beýläk-de kämilleşdirilmegini, mekdepleriň okuw kitaplary bilen ýeterlik möçberde üpjün edilmegini ileri tutulýan wezipeleriň hatarynda kesgitledi. Bellenilişi ýaly, şu ýylyň ýanwar — iýun aýlarynda ylmy barlaglaryň netijeliligi ýokarlandyryldy, okuw kitaplarynyň, gollanmalaryň, maksatnamalaryň 1696-sy makullanyldy. Olar, bir tarapdan, halkara ülňülere laýyk getirilip, beýleki tarapdan hem milli bilim ulgamynyň däpleri göz öňünde tutulyp taýýarlanyldy.
Döwlet Baştutanymyz ýaşlaryň daşary ýurt dillerini öwrenmeklerine we özleşdirmeklerine uly ähmiýet berýär. Sebäbi dil adamlaryň arasynda gatnaşyk etmegiň hem-de pikiriňi beýan etmegiň esasy serişdesi bolup durýar. Şunuň bilen baglylykda, mekdebe çenli edaralardan başlap, bilim bermegiň ähli basgançaklarynda daşary ýurt dilleriniň okadylyşyny hem-de okuwçylaryň sözleýiş medeniýetini kämilleşdirmäge, dil bilimi babatda täze usullary işläp taýýarlamaga we okuw işine ornaşdyrmaga gönükdirilen netijeli çäreler durmuşa geçirilýär. Ýurdumyzyň hil taýdan täze derejä çykan bilim ulgamy çuňňur bilim we hünär almak üçin mümkinçilik berýär. Mekdep okuwçylarynyň, talyplaryň halkara bäsleşiklere hem-de internet olimpiadalaryna işjeň gatnaşyp, dürli derejedäki medallara mynasyp bolmaklary munuň aýdyň güwäsidir.
Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde bilimiň ylym we önümçilik bilen utgaşykly alnyp barylmagy bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz ýurdumyzda ýerli çig maldan bäsdeşlige ukyply we daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmegiň ylmy esaslaryny hem-de tehnologiýalaryny işläp düzmek we ornaşdyrmak boýunça teklipleri taýýarlamagy tabşyrdy. Ylmy-barlag institutlarynyň, ýokary okuw mekdepleriniň, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň we Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň Merkezi geňeşiniň Ýaş alymlar merkeziniň alyp barýan senagat-innowasion we maglumat-tehnologik gözlegleri, şeýle hem ýaş alymlaryň, inženerleriň, tehnologlaryň, hünärmenleriň ylmy açyşlary ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşiniň möhüm wezipelerini çözmäge ýardam edýär.
12-nji iýunda ýurdumyzda giňden bellenilýän Ylymlar güni mynasybetli geçirilen “Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ylym, tehnika we innowasion tehnologiýalar” atly halkara ylmy maslahat hem şu maksatlara ýetmäge gönükdirilendir. Forum türkmen alymlaryny we daşary ýurtlaryň onlarçasynyň ylmy merkezleriniň wekillerini bir ýere jemledi. Daşary ýurtly maslahata gatnaşyjylar hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň berýän goldawy we ünsi netijesinde ýurdumyzda innowasion işler üçin döredilen döwrebap ylmy infrastrukturany we amatly şertleri belläp, giň gerimli hyzmatdaşlyga taýýardyklaryny nygtadylar.
Maslahata gatnaşyjylar Ylymlar güni mynasybetli guralan çärelere hem-de ýurdumyzyň ýaş alymlarynyň arasynda geçirilen ylmy bäsleşigiň ýeňijilerini sylaglamak dabarasyna hem gatnaşdylar. Bu abraýly ylmy bäsleşige gatnaşyjylaryň sany ýylsaýyn artýar. Şeýlelikde, 2023-nji ýylda bu bäsleşige ýaş alymlaryň we talyplaryň jemi 1362-si gatnaşdy. Olar ylmyň we tehnologiýalaryň esasy alty ugry boýunça öz işläp taýýarlamalaryny, nazary we ylmy barlaglaryny hödürlediler. Seçilip alnan mowzuklaryň wajyplygyny, ähmiýetini seljerip, bilermenler topary ýokary netijelere mynasyp bolan ýaşlaryň atlaryny mälim etdiler. Bäsleşige gatnaşan ýaşlaryň 67-si ýeňijiler diýlip saýlanyldy.
Ylym we bilim islendik döwletiň we jemgyýetiň ösmeginiň, şol sanda Watanymyzyň ykdysady, ylym-bilim kuwwatynyň pugtalandyrylmagynyň esasy hem-de möhüm şertidir. Milletimiziň intellektual kuwwatynyň doly derejede durmuşa geçirilmegi üçin mümkinçilikleriň üpjün edilmegi hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen ylym we bilim ulgamynda amala aşyrylýan giň möçberli özgertmeleriň baş maksadydyr.
