2025-nji ýylyň 23-24-nji aprelinde Malaýziýanyň Kuala Lumpur şäherinde geçiriljek Türkmenistanyň ykdysadyýetine daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça halkara Forumy (TEIF 2025) maýa goýum syýasaty babatda öňdebaryjy hünärmenleri birleşdirýän möhüm waka bolar. Görnükli gatnaşyjylaryň arasynda «Beyond Investments Group»-yň baýry neşiriniň «The Investor»-yň redaksiýa müdiri Leandro Slowinski bar. Bu öňdebaryjy konsalting we neşirýat kompaniýasy işewürlik, seljeriş, täsirli žurnalistika we ýöriteleşdirilen maýa goýum toparlary bilen tanalýar. Ol ösýän bazarlar barada möhüm maglumatlary hödürläp, jemi 60 milliard dollar möçberinde 48 ýurtdan 150 000-den gowrak maýa goýujylaryň toruna elýeterliligi üpjün edýär. «Investor» neşiriniň Forumyň metbugat hyzmatdaşy bolup çykyş etjekdigi we wakany göni wagtda görkezjekdigi bellärliklidir. Leandro Slowinskiniň özi hem Forumyň «Türkmenistan bilen Malaýziýanyň hususy pudaklarynyň arasyndaky özara hyzmatdaşlyk: Senagat we hyzmat pudaklarynyň ösüşi» atly 4-nji mejlisinde alyp baryjy hökmünde çykyş eder. Slowinskiniň gatnaşmagy forumyň ähmiýetini görkezýär, sebäbi onuň aşakdaky makalasy Türkmenistanyň ykdysady özgerişine hemmetaraplaýyn syn berýär. Makalada 2024-nji ýylda daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça görkezijileriň ýokary bolmagy we jemi içerki önümiň durnukly ösüşi, ýurdumyzyň gazanan sepgitleri beýan edilýär. Bu bolsa Kuala Lumpurda geçiriljek Forumda boljak maslahatlaryň mowzuklaryny emele getirýär. Geçiriljek çäre üçin Günorta-Gündogar Aziýa sebitiniň saýlanmagy ASEAN sebitiniň depginli ösýän ykdysadyýetlerindäki mümkinçiliklere üns çekip, onda adaty hyzmatdaşlardan başga-da maýa goýujylaryň gerimini giňeltmäge çalşylar.

Ençeme onýyllyklaryň dowamynda Türkmenistan Merkezi Aziýada strategik taýdan möhüm ýurt bolup, ägirt uly energiýa serişdelerine eýe we esasy söwda ýollaryň çatrygynda ýerleşýär. Soňky ýyllarda Türkmenistan ep-esli özgerişleri başdan geçirip, daşary ýurt maýadarlaryna ýol açdy we ykdysadyýetini tebigy gazdan daşary hem diwersifikasiýalaşdyrýar. Hökümetiň daşary ýurt maýadarlaryny çekmek ugrunda alyp barýan syýasaty Türkmenistany bütindünýä maýa goýumlary üçin geljegi uly ýurt hökmünde görkezýär.

Garaşsyzlyk alanyndan bäri, Türkmenistan, esasan hem tebigy gaz eksportyna daýanyp, özüniň ägirt uly tebigy gaz serişdelerinden peýdalanýar. 2000-nji ýyl ýurt üçin möhüm döwür bolup, Türkmenistan dünýäniň köp döwletleri bilen söwda ylalaşyklaryny baglaşyp, ykdysady gatnaşyklaryny giňeltmäge we halkara infrastruktura taslamalaryna goşulmak ugrunda uly ädim ätdi. Energetika ýollarynyň giňeldilmegi we ykdysady hyzmatdaşlygyň güýçlenmegi, ýurduň halkara söwdasyna has açyk we işjeň goşulýandygyny görkezýär. Türkmenistan iri gaz geçiriji taslamalara we sebitleýin söwda şertnamalaryna gatnaşyp, Ýewraziýada möhüm ykdysady hyzmatdaş hökmünde ornuny has-da pugtalandyrdy.

Nebit we gaz ykdysadyýetiň esasy girdeji çeşmesi bolup dursa-da, hökümetiň alyp barýan syýasaty ýurdyň senagatyny ösdürmäge gönükdirilen. Türkmenistanyň hormatly Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda, döwlet ykdysadyýeti döwrebaplaşdyrmaga we hususy pudagy ösdürmäge gönükdirilen özgertmeleri tizleşdirdi. Oba hojalyk, ulag-logistika, sanly infrastruktura we senagat ösüşi esasy ugurlar hökmünde kesgitlenip, hökümet bu pudaklara ýerli we daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek üçin çäreleri durmuşa geçirýär.

Maýa goýumy üçin amatly şertleri döretmek maksady bilen hukuk we düzgünleşdiriş işleri möhüm ugurlaryň biri boldy. Telekeçilik işini hasaba almak boýunça ýönekeýleşdirilen düzgünler, täze salgyt ýeňillikleri we erkin ykdysady zolaklaryň döremegi daşary ýurt maýadarlary üçin bazara girmegi aňsatlaşdyrdy. Mysal üçin, Türkmenbaşy halkara deňiz portundaky erkin ykdysady zolak logistika we söwda bilen meşgullanýan kärhanalar üçin uly ýeňillikleri hödürläp, ýurduň sebitleýin ulag merkezi hökmünde ornuny pugtalandyrýar. Şeýle hem döwlet kärhanalarynyň kem-kemden hususylaşdyrylmagy hususy maýadarlaryň öň girip bilmeýän ugurlaryna ýol açyp, bazaryň bäsdeşlik ukybyny we netijeliligini ýokarlandyrdy.

Türkmenistanyň ykdysady strategiýasynyň möhüm bölegi bolan «2025-nji ýylda durmuş-ykdysady ösüş we maýa goýum maksatnamasy» döwlet Baştutany tarapyndan kabul edildi. Bu maksatnama ýurduň bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmaga, eksporty ýokarlandyrmaga we içerki önümçiligi ösdürmäge gönükdirilip, azyk howpsuzlygyny we ekologiýa durnuklylygyny saklamaga ýardam berýär. Täze sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna we ekologiýa taýdan arassa ykdysadyýetiň ösdürilmegine, ýurduň durnukly we deňagramly ösüşine esasy üns berilýär. Mundan başga-da, maksatnama saglygy goraýyşdan başlap infrastruktura çenli dürli pudaklarda hyzmatyň hilini ýokarlandyrmaga aýratyn üns berip, ykdysady ösüşiň ilat üçin peýda getirmegini üpjün edýär.

Bu syýasatyň netijesi ykdysady görkezijilerde aýdyň görünýär. 2024-nji ýylda Türkmenistan daşary ýurt maýa goýum meýilnamasyny 110% ýerine ýetirip, ýurda 11 milliard dollar möçberinde maýa goýum çekmegi başardy. Türkmenistanyň jemi içerki önümi 6,3% ýokarlandy, şol bir wagtda umumy ykdysady işjeňligiň maýa goýumlarynyň paýyny 17,6%-e getirdi. Hökümet 2025-nji ýylda maýa goýumlaryň jemi möçberini 11,5 milliard dollara ýetirmegi maksat edinýär we bu bolsa ýurduň durnukly ykdysady ösüş ugrunda işjeňligini görkezýär.

Maýa goýumlaryň paýlanyşynda hem üýtgeşmeler bolup geçýär. Täze maglumatlara görä, 2025-nji ýylda meýilleşdirilen maýa goýumlaryň 65,6%-i senagaty ösdürmek we tehnologik ösüşe gönükdirilen önümçilik taslamalaryna goýberiler. Mundan başga-da, ähli maýa goýumlaryň 32,9%-iniň hususy sektordan, 9,7%-iniň bolsa daşary ýurt maýadarlary tarapyndan goýulmagyna garaşylýar. Bu görkezijiler döwlet taslamalary bilen bir hatarda, hususy we daşary ýurt maýadarlarynyň gatnaşygyny deňagramly ösdürmek boýunça döwlet strategiýasyny görkezýär.

Energetika pudagy esasy pudak hökmünde çykyş etse-de, infrastruktura we logistika pudaklary hem çalt ösýär. Türkmenbaşy halkara deňiz porty 2018-nji ýylda açylyp, Aziýa, Ýewropa we Ýakyn Gündogary birleşdirýän möhüm ulag we söwda merkezi hökmünde ýurduň strategik ähmiýetini has-da artdyrdy. Demir ýol we awtoulag ulgamlaryna goýberilýän maýa goýumlar Türkmenistany möhüm ulag merkezi hökmünde berkitýär we Merkezi Aziýada işini giňeltmek isleýän halkara kompaniýalar üçin mümkinçilikleri açýar.

Oba hojalyk hem Türkmenistanyň ileri tutýan pudaklarynyň biridir. Azyk howpsuzlygyny ýokarlandyrmak we import garaşlylygyny azaltmak maksady bilen, Türkmenistan suwaryş tehnologiýalaryna, ýokary hasylly ekinleriň önümçiligine we gaýtadan işleýiş senagatyna maýa goýýar. Şol bir wagtyň dowamynda, pagta we bugdaý önümçiligi uly maýa goýum mümkinçiliklerini açýar. Sebäbi hökümet oba hojalyk önümleriniň üpjünçilik zynjyryny döwrebaplaşdyrmak we ekporty artdyrmak ugrunda işjeň hereket edýär.

Sanly ykdysadyýet hem Türkmenistanyň ykdysady strategiýasynda möhüm orun eýeleýär. IT ulgamynyň kämilleşdirilmegi, sanly bank hyzmatlarynyň, maliýe tehnologiýalarynyň ösdürilmegi ýaly işler, tehnologik kompaniýalar üçin täze mümkinçilikleri döredýär. Telekommunikasiýa ulgamy häzirlikçe döwlet gözegçiliginde bolsa-da, girizilen üýtgeşmeler bazary täze kompaniýalary açyp, bäsdeşligi we täzeçilligi ösdürer diýlip çaklanylýar.

Türkmenistanda syýahatçylyk pudagyna bolan gyzyklanma artýar. Sebäbi hökümet Hazar deňziniň kenaryny, çöl landşaftlaryny we ÝUNESKO-nyň sanawyndaky taryhy ýadygärlikleri has giňden peýdalanmak isleýär. Saglygy dikeldiş merkezlerine, ekosyýahatçylyk taslamalaryna we medeni mirasy gorap saklamaga goýulýan maýa goýumlarynyň artmagy bilen Türkmenistan Merkezi Aziýa sebitinde özüni täsin syýahatçylyk nokadyna öwürdi.

Hususy pudagy ösdürmäge goldaw bermek ýurduň esasy ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Çaklamalara görä, 2025-nji ýyla çenli (nebit-gaz pudagyndan daşary) hususy pudagyň JIÖ-de paýy 71,6 %-e ýeter. Bu bolsa hökümetiň ykdysady önümçiligi diwersifikasiýalaşdyrmaga çalyşýandygyny aýdyň subut edýär. Telekeçiligi höweslendirmek, kiçi we orta kärhanalar üçin maliýe mümkinçiliklerini giňeltmek hem-de karzlara elýeterliligi gowulandyrmak bu strategiýanyň möhüm bölegidir. Mundan başga-da, hökümet maýadarlar üçin salgyt ýeňilliklerini girizdi, gümrük töleglerini aýyrdy we ileri tutulýan pudaklarda kärhana açmak isleýänler üçin ýeri kärendesine bermek şertlerini ýeňilleşdirdi.

Ýurtda maýadarlar üçin ynamly hukuk binýady döredildi. Ýurtda maýa goýum işini düzgünleşdirýän, daşary ýurt maýadarlarynyň hukuklaryny goraýan we döwlet-hususy hyzmatdaşlygyny ösdürýän giň hukuk binýady bar. Häzirki wagtda halkara hyzmatdaşlar bilen maýa goýum işini düzgünleşdirýän 67 şertnama, şol sanda maýadarlary goramak boýunça 28 we goşa salgydyny aradan aýyrmak boýunça 39 şertnama hereket edýär. Bu çäreler daşary ýurt maýadarlaryna durnukly we ygtybarly iş gurşawyny döredýär we olaryň geljekdäki iş mümkinçilikleriniň kepillendirýär.

Ýurduň ykdysady strategiýasy durnukly ösüşi gazanmak, innowasiýalary ornaşdyrmak we halkara hyzmatdaşlygyny giňeltmek ugruna gönükdiriler. Ýurduň «ýaşyl» energetika ugrundaky başlangyçlary, «akylly» infrastruktura maýa goýumlary we kadalaşdyryjy-hukuk binýadyny kämilleşdirmäge edýän yzygiderli synanyşyklary, dünýä ykdysadyýetiniň täzeliklerine gabat gelýän ykdysadyýetiň döwrebaplaşýandygyny görkezýär. Işewürlik düzgünleriniň ýönekeýleşdirilmegi, erkin ykdysady zolaklaryň giňeldilmegi we halkara maliýe institutlary bilen gatnaşyklarynyň berkemegi uzak möhletleýin üstünligi üpjün etmekde möhüm ähmiýete eýe bolar.

Geljekde daşary ýurt maýa goýumlary Türkmenistanyň ykdysady syýasatynyň özenini düzmegi dowam etdirip, senagaty döwrebaplaşdyrmaga, täze iş ýerlerini döretmäge we innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmaga itergi berer. Hökümetiň halkara maýadarlar bilen işjeň hyzmatdaşlygy, daşary ýurt maýalarynyň çekilmegini höweslendirmek bilen bir hatarda, olaryň ýurduň ösüş maksatlaryna laýyk gelmegini hem üpjün etmäge gönükdirilýär.

Türkmenistan özgertmeleri dowam etdirip, ýurt Merkezi Aziýada maýa goýumlary üçin esasy merkeze öwrülýär. Döwlet tarapyndan işjeň goldaw, anyk ykdysady meýilnama we daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmekde gazanylan üstünlikler bilen Türkmenistan dünýä maýa goýum bazarynda esasy orunda çykyş edýär. Bu üýtgeşmeleriň tizligi Türkmenistanyň sebit ykdysadyýetinde esasy merkez bolmagyna badalga boldy.

Leandro Slowinskiniň makalasy ýakynda geçiriljek «TEIF 2025»-iň esasy mowzuklaryny giňişleýin açyp görkezýär. Häzirki wagtda 30-dan gowrak döwletlerden 250-den gowrak wekilleriň, şeýle hem halkara guramalarynyň, iri energetika kompaniýalarynyň, ministrlikleriň we pudaklaýyn edaralarynyň wekilleri Foruma hasaba alyndy.

Foruma gatnaşjak görnükli çykyş edijileriň arasynda BMG-niň Aziýa we Ýuwaş ummany sebiti boýunça Ykdysady we Durmuş meseleleri boýunça komissiýasynyň ýerine ýetiriji sekretary Armida Salsia Alisjabana, Nebiti eksport ediji döwletleriň guramasynyň baş sekretary Haýsam Al Gaýs, Halkara energetika agentliginiň ýerine ýetiriji direktory Fatih Birol, Halkara Energetika Hartiýasynyň Baş sekretary Atsuko Hirose, şeýle hem degişli pudaklaryň görnükli ýolbaşçylary, şol sanda Tengku Muhammad Taufik Tengku Kamadjaja Aziz, «PETRONAS» kompaniýasynyň prezidenti we baş ýerine ýetiriji direktory we Malaýziýanyň Energetika geçişi we suw serişdelerini üýtgetmek boýunça ministri Dato' Sri Haji Fadillah bin Haji Ýusof ýaly wekiller bu geçiriljek ägirt uly halkara Foruma gatnaşarlar.

Forum barada giňişleýin maglumaty TEIF 2025 resmi web-sahypasyndan okap bilersiňiz.