16-njy noýabrda sanly ulgam arkaly geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlisinde hormatly Prezidentimiz «Türkmenabatdaky S.A.Nyýazow adyndaky himiýa zawodynda garyşyk mineral dökünleri öndürýän önümhananyň gurluşygyny maliýeleşdirmek hakynda» Karara gol çekip, soňky onýyllyklarda garyşyk dökünleriň öndürilmeginiň uly ähmiýete eýe bolandygyny nygtady. Şolaryň ykdysady taýdan bähbitliligi şol dökünlerde, iň azyndan, iki täsirli serişdeleriň bardygy bilen tapawutlanýar. Täze taslamanyň durmuşa geçirilmegi ýurdumyzda ösdürilip ýetişdirilýän oba hojalyk ekinleriniň hasyllylygyny ep-esli ýokarlandyrmaga, ýeriň düzümini gowulandyrmaga mümkinçilik berer diýip, milli Liderimiz belledi.
Bu resminama hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň şu ýylyň 9-njy oktýabrynda Birleşen Arap Emirliklerine bolan iş saparynyň çäklerinde, Türkmenistanyň Hökümeti bilen Abu-Dabiniň Ösüş gaznasynyň arasynda gol çekilen Karz ylalaşygy esasynda taýýarlanyldy. Karara laýyklykda, şol önümhananyň gurluşygyny maliýeleşdirmek üçin gazna tarapyndan karz serişdeleriniň bölünip berilmegi göz öňünde tutulýar. Bu çözgüt içerki Karz ylalaşygy esasynda amala aşyrylar. Ylalaşyk Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş bankynyň hem-de “Türkmenhimiýa” döwlet konserniniň arasynda baglaşylar.
Obasenagat toplumynyň netijeliligini ýokarlandyrmakda, ýurdumyzda azyk bolçulygyny döretmekde dünýäniň öňdebaryjy tejribesini öwrenmäge we ornaşdyrmaga, oba hojalygy ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmäge möhüm ähmiýet berilýär.
BMG-niň Ösüş maksatnamasynyň hem-de Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň şu ýyl tamamlanýan bilelikdäki “Türkmenistanyň gurak sebitlerinde oba hojalygy bilen meşgullanýan ilatyň howanyň täsiri bilen bagly durmuş-ykdysady ýagdaýlarynyň durnuklylygyny üpjün etmek” taslamasy hem munuň aýdyň mysallarynyň biridir. Bu taslama Ählumumy ekologiýa gaznasynyň ýanyndaky Ýörite howa gaznasynyň maliýe taýdan goldaw bermeginde amala aşyrylýar. Taslamanyň maksady suwarymly ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmak, oba hojalyk ekinleriniň hasyllylygyny ýokarlandyrmak, ahyrky netijede bolsa, kärendeçileriň girdejilerini hem-de oba zähmetkeşleriniň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmak arkaly oba hojalyk işini ilerletmek üçin innowasion tehnologiýalar we uýgunlaşmak çäreleri barada tejribe hem-de bilimleri almaga ýardam etmekden ybaratdyr.
Daşoguz we Lebap welaýatlarynyň birnäçe etraplarynda maldarçylyk hojalyklarydyr daýhan birleşikleri taslamada göz öňünde tutulan işler bilen gurşalyp alyndy. Maksatnamanyň çäklerinde suw hojalyk we oba hojalyk ulgamlarynda uýgunlaşmak tehnologiýalaryny ulanmak arkaly birnäçe çäreler amala aşyryldy.
Türkmenistan BMG-niň Azyk we oba hojalyk guramasy (FAO) bilen oba hojalygyny durnukly ösdürmek, azyk howpsuzlygyny üpjün etmek we daşky gurşawy goramak ýaly ulgamlarda hyzmatdaşlygy ösdürýär. Häzirki wagtda ýurdumyzda bu gurama bilen bilelikde sebit taslamalarynyň 5-si durmuşa geçirilýär hem-de ýokarda agzalan ulgamlarda halkara tejribä daýanylyp, Durnukly ösüş maksatlaryna laýyk gelýän öňdebaryjy tehnologiýalar, innowasion çözgütler we häzirki zaman ylmy çemeleşmeleri ornaşdyrylýar.
Türkmenistanda BMG-niň bu ýöriteleşdirilen düzüminiň wekilhanasynyň açylmagynyň meýilleşdirilmegi FAO bilen özara gatnaşyklary giňeltmäge, täze, ýurdumyz üçin örän wajyp taslamalary işläp taýýarlamaga we amala aşyrmaga ýardam eder. «Türkmenistanyň Hökümeti bilen Birleşen Milletler Guramasynyň arasynda durnukly ösüş babatda 2021 — 2025-nji ýyllar üçin hyzmatdaşlygyň Çarçuwaly maksatnamasyna» esaslanyp, FAO guramasynyň 2022 — 2025-nji ýyllar üçin Türkmenistan boýunça Maksatnamasyny işläp taýýarlamak teklip edilýär.
Türkmenistan FAO bilen gatnaşyklary işjeňleşdirmäge uly ähmiýet berip, ykdysadyýetiň oba hojalygy ýaly möhüm pudagynda düýpli özgertmeleri amala aşyrmakda, şol sanda obasenagat toplumynyň kuwwatyndan netijeli peýdalanmak, önüm öndürijileri goldamak, azyk bolçulygyny üpjün etmek, ýokary hilli azyk önümlerini öndürmek, ýurdumyzyň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak boýunça görülýän toplumlaýyn çärelerde özüniň oňyn tejribesini paýlaşmaga taýýardyr.
Obasenagat toplumy Türkmenistanyň milli ykdysadyýetiniň örän möhüm pudagy bolup, ol senagaty çig mal bilen üpjün edýär, ilat üçin azyk bolçulygyny döredýär hem-de tutuş halk hojalygynyň ösmegine kuwwatly itergi berýär. Soňky ýyllarda bazar özgertmeleriniň amala aşyrylmagy hem-de telekeçiligiň döwlet tarapyndan goldanylmagy netijesinde bu pudak diňe bir içerki wezipeleri çözmekde däl, eýsem, ýokary hilli türkmen önümleriniň daşary ýurtlara iberilýän möçberlerini artdyrmakda hem özüniň kuwwatyny barha artdyrýar.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başyny başlan, obalaryň durmuş we ykdysady taýdan ösmegini üpjün etmäge, oba hojalyk önümlerini öndürijiler üçin maliýe-ykdysady höweslendiriş çärelerini, ýeňillikli şertleri hödürlemäge, hojalygy ýöretmegiň innowasion tehnologiýalaryny we döwrebap usullaryny ornaşdyrmaga gönükdirilen özgertmeler obasenagat toplumynyň okgunly ösmegine ýardam edýär. Noýabr aýynyň ikinji ýekşenbesinde Türkmenistanda bellenilip geçilen, däp bolan Hasyl toýy oba zähmetkeşleriniň obasenagat toplumynyň ähli ulgamlarynda gazanýan üstünliklerini aýdyň görkezdi.
Ýurdumyzda esasy oba hojalyk önümleri bolan bugdaý we pagta öndürmek boýunça döwlet tabşyryklary üstünlikli ýerine ýetirildi. Hususan-da, ata Watanymyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň 30 ýyllyk baýramynyň bellenilen ýylynda türkmen daýhanlary, kärendeçileri, mehanizatorlary guşgursak bugdaýyň 1,4 million tonnadan gowragyny hem-de “ak altynyň” 1 million 250 müň tonnadan gowragyny ýygnadylar. Bu gazanylan üstünlikler azyk howpsuzlygy babatda möhüm ähmiýete eýedir. Munuň özi Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmegiň esasy görkezijileriniň biri bolup durýar.
Türkmenistanda gallaçylyk we pagtaçylyk bilen birlikde, maldarçylyk, guşçulyk, gök we bakjaçylyk, miweçilik, üzümçilik, balçylyk ýaly pudaklar hem-de oba hojalyk işiniň beýleki görnüşleri okgunly ösdürilýär.
Şeýlelikde, Daşoguz we Lebap welaýatlarynyň ekerançylary şalynyň, Mary we Balkan welaýatlarynyň ekerançylary bolsa gant şugundyrynyň bol hasylyny ýetişdirýärler. Gara mallaryň, dowarlaryň, düýeleriň hem-de guşlaryň baş sany artýar. Türkmen daýhanlary banan, zeýtun, malina, pisse ýaly önümleriň täze görnüşleriniň önümçiligini özleşdirýärler.
“Türkmenistanyň oba hojalyk toplumyny ösdürmegiň 2019 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasynda” ýer we suw serişdelerini dolandyrmagyň netijeliligini mundan beýläk-de ýokarlandyrmak, oba hojalyk önümçiligine ylmyň we sanly tehnologiýalaryň gazananlaryny ornaşdyrmak, tohumçylygy we seçgiçiligi kämilleşdirmek, oba hojalygynyň gaýtadan işleýän senagatynyň hem-de pudagy mineral dökünler bilen üpjün edýän himiýa senagatynyň täze önümçilik kuwwatlyklaryny döretmek göz öňünde tutulýar. Munuň özi obasenagat toplumynyň jemi içerki önüme goşandyny hem-de ýurdumyzyň eksport kuwwatyny artdyrmaga mümkinçilik berer.
Şu ýylyň mart aýynda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda ýurdumyzyň ähli welaýatlarynda Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalary tarapyndan gurlan täze ýyladyşhana toplumlarynyň altysynyň açylmagy Russiýa, Gazagystana, Gyrgyzystana iberilýän pomidoryň möçberini ep-esli artdyrmaga ýardam etdi.
Milli Liderimiz häzirki döwürde hususy maýa goýumlaryň döwrebap oba hojalyk önümçiliklerini we täze iş orunlaryny döretmegiň esasy bolmalydygyny nygtaýar. Häzirki wagtda Türkmenistanyň Prezidentiniň “Oba hojalyk maksatly ýörite ýer gaznasynyň möçberlerini tassyklamak hakynda” Kararyna laýyklykda, ýurdumyzyň sebitlerinde hususy önüm öndürijilere bellenen tertipde bugdaý, gowaça we döwlet tabşyrygyna girýän beýleki oba hojalyk önümlerini ýetişdirmek üçin ýer bölekleri berilýär.
Hökümetiň ýokarda agzalan mejlisinde bellenilişi ýaly, ýurdumyzyň welaýatlarynda döwlet tabşyrygyna girýän oba hojalyk ekinlerini ösdürip ýetişdirmek üçin jemi 326 müň 29 gektar meýdanda oba hojalyk maksatly ýörite ýer gaznasyny döretmek we olary paýdarlar jemgyýetlerine, daýhan hojalyklaryna, ýuridik şahslara hem-de raýatlara uzak möhletleýin ulanmaga bermek boýunça welaýatlaryň häkimlikleri bilen bilelikde degişli teklipler işlenip taýýarlanyldy.
Bu ýer gaznasyndan berilmegi göz öňünde tutulýan ýer bölekleriniň azyndan 70 göteriminde şertnamalaýyn esasda bugdaý, gowaça we döwlet tabşyrygyna girýän beýleki oba hojalyk ekinlerini ösdürip ýetişdirmek, galan böleginde bolsa ylmy esasda ekin dolanyşygyny geçirmek üçin döwlet tabşyrygyna girmeýän oba hojalyk ekinlerini ösdürip ýetişdirmek hem-de berlen umumy ýer bölegi üçin bugdaý we gowaça hasylyny ösdürmek boýunça meýilnamany doly ýerine ýetirmek şertinde önüm öndürijilere ýer böleklerini 99 ýyla çenli peýdalanmaga bermek göz öňünde tutulýar.
Oba hojalyk önümçiliginde halkara tejribä we döwrüň talaplaryna laýyklykda, täze guramaçylyk-hukuk usullarynyň ulanylmagy kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek üçin giň mümkinçilikler açýar.
Hojalyk işi bilen baglanyşykly meseleleri özbaşdak çözmek hukugyna eýe bolan kärendeçiler, fermerler we daýhan birleşikleri, özüniň işewürligini açan telekeçiler oba hojalyk önümlerini öndürmek, taýýarlamak we gaýtadan işlemek, olary saklamak, daşamak hem-de ýerlemek bilen meşgullanýarlar, içerki bazarlary dürli azyk önümleri bilen doly üpjün etmäge saldamly goşant goşýarlar. Olar önümleriň artyk bölegini daşary ýurtlara ibermek mümkinçiligine eýedirler.
Türkmenistanda ekin meýdanlaryny suw bilen üpjün etmäge we olaryň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmaga, obasenagat toplumynyň tehniki parkyny yzygiderli täzeläp durmak üçin dünýäniň esasy önüm öndürijilerinden oba hojalyk tehnikalaryny satyn almaga ägirt uly maliýe serişdeleri bölünip berilýär. Diňe şu ýylyň dowamynda ýurdumyzyň hususy önüm öndürijileri üçin “John Deere” kompaniýasynyň oba hojalyk tehnikalarynyň uly tapgyry satyn alyndy. Telekeçiler meşhur amerikan kompaniýasynyň ýokary öndürijilikli tehnikalaryny bank karzlary arkaly satyn alyp bilýärler.
Ozal satyn alnan tehnikalary kadaly iş ýagdaýynda saklamak üçin “John Deere” hem-de “Claas” kysymly sürüm we bejergi traktorlary hem-de “John Deere” kombaýnlary üçin ätiýaçlyk şaýlaryny, tigirleri, çalgy ýaglaryny we sarp ediş serişdelerini satyn almak barada çözgüt kabul edildi.
Ýurdumyzyň obasenagat toplumynyň düzümleriniň döwrebaplaşdyrylmagy hem-de täze tehnikalar bilen üpjün edilmegi oba hojalygynda zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmaga, pudagyň durnukly ösüşini üpjün etmäge ýardam berýär.
Döwrebap suw tygşytlaýjy tehnologiýalary hem-de ylmyň iň soňky gazananlaryny önümçilige ornaşdyrmak arkaly suw serişdelerini rejeli ulanmak oba hojalyk toplumynda amala aşyrylýan giň gerimli meýilnamalaryň möhüm ugrudyr. Bu babatda Bereket etrabynda ýurdumyzyň günbatar sebitiniň ekin meýdanlaryna Garagum derýasynyň suwuny akdyrmak üçin niýetlenen täze suw howdanynyň işe girizilmegi möhüm waka boldy. Göwrümi 18 million kub metre barabar bolan suw howdany güýz-gyş aýlarynda derýanyň aşaky akymynda suwy ýygnamak, ekerançylyk ýerleriniň suwarylýan wagtynda suwuň paýlanyşyny sazlamak üçin niýetlenendir.
Suw geçirijilik ukyby sekuntda 10 kub metre barabar bolan döwrebap suw hojalyk toplumynyň işe girizilmegi, oba hojalyk ulgamyny okgunly ösdürmegiň, dürli oba hojalyk ekinleriniň yzygiderli ýokary hasylyny almagyň, ýurdumyzyň obasenagat toplumynyň kuwwatyndan has netijeli peýdalanmagyň möhüm şerti hökmünde suwarymly ekerançylygyň netijeliligini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berer.
Türkmenistanda ekerançylygyň medeniýetini ýokarlandyrmak, her bir welaýatyň toprak-howa şertlerini nazara almak bilen, işlenip taýýarlanylan oba hojalyk ekinlerini özleşdirmegiň ylmy taýdan esaslandyrylan usullaryny ulanmak maksady bilen, yzygiderli çäreler görülýär. Şonuň bilen birlikde, seçgiçilik, ýokary hasyllylygy bilen tapawutlanýan ekinleriň täze görnüşlerini döretmek ulgamynda işler işjeňleşdirilýär.
Şu günler oba zähmetkeşleri agrotehniki kadalara laýyklykda, güýzlük bugdaýa ideg etmek, geljek ýylyň bol hasylynyň düýbüni tutmak, oba hojalyk tehnikalaryny abatlamak hem-de ýazky ekiş möwsümine taýýarlamak boýunça giň gerimli möwsümleýin işleri alyp barýarlar. Ýeralmanyň, gök-bakja we beýleki oba hojalyk önümleriniň bol hasyly ýurdumyzda azyk bolçulygyny üpjün etmäge hem-de ilatyň ter we ýokary hilli önümlere bolan isleglerini kanagatlandyrmaga mümkinçilik berýär.