Türkmenistanyň paýtagtynda geçen asyrda, ýagny, 1978-nji ýylyň 16-njy awgustynda açylan saglyk mekdebi ýöne ýere Indira Gandiniň adyny götermeýär. Hindistanyň ilkinji Premýer-ministri Jawaharlal Neru ilkinji gezek 1955-nji ýylda Aşgabada gelende ýanynda gyzy Indira hem bardy. Şonda hindistanly myhmanlaryň gysga, ýöne uzak wagtlap ýatda galan sapary türkmenistanyň raýatlarynyň köpüsini begendiripdi.
1984-nji ýylda, kakasyndan soňra Premýer-minitsriň wezipesini Hindistanyň taryhynda eýelän ýeke-täk zenanyň janyna kast edilmegi bütin dünýä ýyldyrym çaltlygynda ýaýrady.
Ajy habar ýer ýüzündäki adamlary gynandyrdy. Şol ýyl Aşgabadyň saglyk mekdebine merdana zenan Indira Gandiniň ady dakyldy.
Şol gynançly wakadan köp wagt geçmänkä Türkmenistanyň sungatda at gazanan işgäri Çary Nurymowyň täze döreden sazy – 2-nji kirişli Kwarteti kompozitorlaryň Moskwadaky Bütinsoýuz öýünde ýaňlandy. Bu saz «Indira Gandiniň ýagty ýadygärligine» diýlip atlandyrylypdy.
Şeýle çuň mazmunly we düýpli sazy sanlyja günüň içinde döreden kompozitoryň öz ýatlamasynda şeýle jümleler bar: «Men bu kwartetde hindi halkynyň merdana gyzynyň janyna kast edilmeginiň pajygasynyň ähli adamlarda döreden gahar-gazabyny saz dilinde beýan etmäge synandym».
Bu eserde türkmen kompozitorynyň ýüregini gaplap alan gaýgy-gussa duýulýar. Ýatda galyjy şirin heňleriň gaýtalanmasynda tragizmiň we dramatizmiň barha güýçlenýändigine garamazdan, sazyň joşgunly, ruhubelent güýji adamlaryň zorlukly hereketlerine we birehimligine garşy çykýar.
Hindi sazlarynyň özüne maýyl ediji äheňleri bu eseriň içinden eriş-argaç geçýär. Hindi halkynyň gahryman gyzyna bagyşlan Kwarteti üçin Çary Nurymow SSSR-iň Döwlet baýragyna mynasyp bolupdy.
Meşhur kompozitor 1993-nji ýylda aradan çykdy. Türkmenistanda häzirki günlerde-de ony uly hormat bilen ýatlaýarlar. Şu ýyl kompozitoryň 80-ýyllygy ýurdumyzda giňden bellenilýär. Onuň ýan ýoldaşy Jeren Nurymowa öýünde şol ajaýyp sazyň gramplastinkasyny aýawly saklaýar.
Indira Ganda bagyşlanan eseri ilkinji ýerine ýetiren sazandalaryň biri Kira Swetkowanyň ýatlamasynda şeýle diýilýär: «Bu sazyň manysynyň we çeperçilik beýan edilişiniň örän üýtgeşikdigi deslapdan belli bolýar».
Awtor hindi medeniýetine içgin gyzyklanýardy, ol gadymy hindi eposy «Маhabharatany» sanskrit dilinden terjime eden alym Boris Smirnowy gowy tanaýardy we ýakyn aragatnaşyk saklaýardy.
Kompozitor ömrüniň ahyryna çenli saz ýazmagyny dowam etdi. Çary Nurymow öz ýatlamasynda: «Hindistan bize şeýle gowy durmuş sapagyny öwredýär – diýip belläpdi, – ol sapak şeýledir: günbataryň medeniýetini özleşdirmekde howlukmaçlygyň geregi ýok, Hindistan – ruhyýet babatda baý ýurt. Öňe gitmegiň birnäçe ýollary bar, şonuň üçin hem men geçmişe köre-kör eýermekden, hut şunuň ýaly-da awangarddan-öte öňe dyzamakdan gaça durýaryn».
Häzir Çary Nurymowyň döreden sazlary Rasul Gylyjyowyň ýolbaşçylygynda Türkmenistanyň Döwlet simfoniki orkestri tarapyndan ýerine ýetirilýär. Beýik Britaniýadan Kirill Karabisiniň Bornmut simfoniki topary türkmen kompozitorynyň ölmez-ýitmez eserleriniň saz ýazgylaryny taýýarlaýar.
«Gelejekki nesiller üçin dünýäni gorap saklamagyň diňe bir usuly bar. Ol agzybir ýaşamak we hyzmatdaşlygyň ýoluny gözlemek, ähli kyn meseleleri gepleşikler arkaly çözmek. Bu ugurda sungat uly hyzmatlary bitirip biler. Ol serhetleriň üstünden birek-birege dost-doganlyk goluny uzadýar. Ine, şu esasydyr».
Çary Nurymowyň bu aýdanlary biziň günlermizde-de özüniň wajyplygyny ýitirenok.
Swetlana ÇIRÇOWA
