8-9-njy oktýabrda Aşgabatda Türkmenistanyň, Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Özbegistanyň we Täjigistanyň daşky gurşaw we gidrometeorologiýa ministrlikleriniň we pudaklaýyn edaralarynyň işgärleriniň gatnaşmagynda sebit tematiki maslahatynyň çäklerinde Merkezi Aziýanyň kriosferasy (buz gatlagy) boýunça seminar geçirildi.

Bu duşuşyk Merkezi Aziýanyň buz gatlagynyň ýagdaýyna gözegçilik boýunça maslahata göni we uzak aralykda goşulmak arkaly geçirilen birinji duşuşygy däldir, bäş ýurduň ykdysadyýeti üçin esasy suw beriji serhetüsti derýalaryň – Amyderýanyň we Syrderýanyň suw üpjünçiligi kriosferanyň ýagdaýyna baglydyr.

Duşuşyk howanyň guraklaşma şertlerinde gar, buzluk we hemişe doňak (buzluk-niwal emele gelmeler), sebitiň esasy derýalarynyň – serhetüsti Amyderýanyň we Syrderýanyň akymlaryny saklamak ukybyny we ylmy bilelikdäki öwrenmäge ýardam etmek, bäş ýurtdan bilermenleriň ylmy pikir alyşmasy üçin döredildi.

Howanyň gyzmagy eýýäm klimaty üýtgedip, käbir netijelere getirdi. Häzirki wagtda has ýygy we agyr tebigy aşa-kontinental betbagtçylyklar bolýar, bir tarapdan ozal aram zolaklarda adatdan daşary yssy, gurakçylyk, beýleki tarapdan suw joşmalary we tokaý ýangynlary artdy.

Merkezi Aziýanyň kriosferasynda 2022 – 2026-njy ýyllar aralygynda amala aşyrylan sebit taslamasy ylmy hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga, durnukly ösüş strategiýalaryny we serhetüsti suw ýollarynyň gidrostrukturasynyň üýtgemegine uýgunlaşmagy ilerletmäge ýardam edýär. Bilermenler sebitdäki ekoulgamlaryň basgançagynyň deňagramlylygyny saklamakda möhüm şert bolan kriosferanyň ýagdaýyny jikme-jik öwrenerler.

Soňky onýyllyklarda Merkezi Aziýanyň «suw diňleri» bolan Gyrgyzystandaky we Täjigistandaky buzluklar azalýar. Türkmenistanda buzluklar ýok, ýöne biz olaryň ýagdaýyna bagly, sebäbi olar Pamir we Hindiguş dag ulgamlaryndan gözbaş alýan Amyderýanyň bol suwuny emele getirýärler. Garagum derýasynyň gözbaşy bolan bu derýa ýurdumyzyň süýji suwa talabynyň 90%-ini üpjün edýär, onuň aglaba bölegi oba hojalygy üçin ulanylýar.

Taslama şeýle hem kriosferany çuňňur öwrenmäge we gözegçilikde saklamaga gönükdirilendir, sebitiň bäş ýurdunda howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak üçin ylmy-amaly çäreleri goldamaga niýetlenendir, milli hereket meýilnamalaryny we sebit strategiki maksatnamalary işläp taýýarlamakda umumy garaýşy hem-de utgaşygy kemala getirmäge gönükdirilendir. Suwdan peýdalanmak, tebigy betbagtçylyklaryň öňüni almak we olara garşy göreşmek boýunça tejribe alyşmagy pugtalandyrmakda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň mümkinçiligini pugtalandyrmaga niýetlenendir. Hyzmatdaşlyk täze tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyny, ýerli şertlere laýyklykda olary rejeli synagdan geçirmegi, jemgyýetçilik suw ulanyjylary we hususy pudak üçin çäreleri geçirmegi we çözgütleri kabul edýänleriň habardarlygyny ýokarlandyrmagy göz öňünde tutýar.

Ýaş nesliň wekilleri – mekdepleriň, hünärment mekdepleriň okuwçylaryna we talyplara hem üns berler, olar üçin wideoşekilli tanyşdyryşlaryň hem-de beýleki magaryf ekologiýa çäreleriniň çäklerinde buzlaryň howanyň üýtgemegine duýgurlygynyň derejesi şekiller arkaly görkeziler.