Oktýabr aýynyň soňky ýekşenbesinde türkmen halkynyň medeni mirasynyň bir bölegi hökmünde Türkmen alabaýynyň baýramy bellenýär.
Birnäçe ýyl mundan ozal Gahryman Arkadagymyzyň itşynaslar, tohum saýlaýjylar, taryhçy we ülkäni öwrenýän bilermenleriň arasynda meşhur bolan «Türkmen alabaýy» atly kitabynyň okyjylara gowuşmagy Türkmenistanda itşynaslyk hereketiniň okgunly ösüşine goldaw boldy. Kitapda bu tohumyň artyk taraplary, ýyl ýazyjylarynyň ýatlamalary, alabaýyň keşbiniň ýazuw we gürrüň bermek arkaly halk döredijiliginde beýan edilişi adam bilen itiň arkalaşygy barada taryhy hakykatlar berlipdir. Kitap gadym döwürlerden bäri tomsuň jöwzasynda we gyşyň aňzagynda Köpetdagyň etekleriniň beýik we gurak eňňitleriniň arasynda süriniň yzyna düşüp, adama wepaly hyzmat eden Orta Aziýa gurtbasarlarynyň tohumyny ösdürip ýetişdiren, gorap saklan we ukyplaryny kämilleşdiren seçimçiler nesillerine bagyşlanypdyr.
Alabaý, gadymy türkmen topragynyň ajaýyplyklarynyň gadymy elementlerinden biri hökmünde 2017-nji ýylda Aşgabatda geçirilen Ýapyk binalarda we söweş sungaty boýunça V Aziýa oýunlarynyň nyşanyna öwrüldi. 2020-nji ýylda bolsa biziň ýurdumyz bu tohumyň goralmagyny we ýaýramagyny üpjün etmek maksady bilen, türkmen alabaýyny köpeltmek sungatyny ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna goşmak baradaky başlangyjy öňe sürdi hem-de häzirki wagtda bu babatda çäreler geçirilýär. Bu itiň aslyny gorap saklamagyň bir bölegi hökmünde halkymyzyň medeni gymmatlygy bolan alabaýy, esasanam, ýurduň dürli sebitlerinde itbakarlar tarapyndan goldanýan belli tohum itleri: ozal klublar, indi bolsa «Türkmen alabaýlary» atly halkara gurama esasynda daşary ýurtlara çykarmak bolmaýar. Bu guramanyň döremegi bilen bir hatarda, ýurtda ithanalar, it tälim merkezleri, mal şypahanasy guruldy, şeýle hem tohum itleri derňemek we hasabyny ýöretmek ýola goýuldy.
Tohumyň özboluşlylygy ony ösdürip ýetişdiren adamlaryň zerurlygy we bu işiň bolup geçen döwründäki howa şertleri bilen kesgitlenipdir. Alabaýyň howanyň jöwza yssydan aňzak aýaz aralygynda duýdansyz üýtgemegine aňsatlyk bilen çydaýanlygynyň sebäbi, eýsem, howanyň köp derejede üýtgemegine uýgunlaşa-uýgunlaşa ýetişdirileni üçin dälmi? Ol, şeýle hem günde on kilometr aralygy aňsatlyk bilen geçip bilýär we höwes bilen suwa düşünýär. «It özüni gorap bilmeýän bolsa, süriniň ýanynda bolmaga hukugy ýok» diýip, türkmen çopanlary hasap edipdirler. Hut şu ýörelge-de güjükleriň enesi bilen bilelikde gorag gullugyny ýerine ýetirýän, ýylanlary ýok edýän we nätanyş adamyň golaýlaşýandygy barada duýduryş berýän bu tohumy gorap saklamak boýunça seçip alyş işleriniň birine öwrüldi.
Türgenleşdirijiler, ite tälim bermek işine girişenden, onuň basylyp ýatyrylmaly däl-de, eýsem, terbiýelenmeli güýçli häsiýetiniň bardygyna düşünýärler. Itşynas alymlar maşgaladaky kiçi ýaşlylara hoşniýetliligiň bardygyny belleýärler, sebäbi alabaý, her näçe gazaply bolsa-da, adam çagasy bilen hezil edip oýnaýan özüne çekiji, hoş häsiýetli, şadyýan ýoldaş ahbetin. Şeýle-de bolsa, bu it ýaranjaňlyga, ikiýüzlülige, tekepbirlige, kemsidiji garaýyşlara, galp dostluga çydamsyzdyr, ol şunuň ýaly «eglişigi» edýär we gatnaşykda diňe hyzmatdaşlyga ýakyn bolan dogruçyllygy hem ynanyşmagy kabul edýär. Olaryň ýaşaýyş şertlerine we iýmite bolan «biperwaýlygy» buýsançdan däl-de, eger şeýle zady ite degişli edip bolýan bolsa, içki mertebesinden gelip çykýar. Ol dilenmeýär, eýeleriniň nahar-suw bermegine garaşýar. Şol sebäpden çydamly häsiýeti üçin alabaýa «öz diýenli aristokrat» diýilýär.
