Raýatlaryň gozgalmaýan emläge bolan hukugyny goramak meselesi boýunça kazyýete ýüz tutmaga mejbur bolýan halatlaryna duş gelmek bolýar. Bu meseleler ýa-da beýleki raýat gozgalmaýan emlägiň ykbalyny kanuny ýol bilen çözmekçi, ýagny satmakçy, sowgat bermekçi ýa-da kärendesine bermekçi bolnanda ýüze çykýar.

Türkmenistanda raýatlaryň hereketleriniň şunuň ýaly hukuky jähetleri «Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda» Türkmenistanyň Kanunynda beýan edilendir. Bu kanunyň başlangyjynda: «Döwlet tarapyndan şu Kanuna laýyklykda bellige alnan gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçnamalarynyň we onuň bilen bagly geleşikleriň ykrar edilmeginiň we goralmagynyň maksady bilen, şu Kanun gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we oňa bolan hukuklaryň borçnamalarynyň, şeýle hem onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň hukuk esaslaryny we tertibini belleýär». 

Bu kategoriýa hut nämäniň degişlidigini kesgitlemek meselesinde haýsydyr bir gapma-garşylygyň ýüze çykmazlygy üçin Kanunyň 6-njy maddasy gozgalmaýan emlägiň aşakdaky görnüşlerine degişlilikde, döwlet bellige alyş kadalary kesgitlenýär: ýer bölekleri, binalar, desgalar, tamamlanmadyk gurluşyklar, ýaşaýyş we ýaşaýyş däl jaýlar, emläk toplumlary hökmündäki kärhanalar, emläk toplumynyň düzümine girýän gozgalmaýan emläk, Türkmenistanyň kadalaşdyryjy namalary tarapyndan kesgitlenen ýagdaýlarda gozgalmaýan emlägiň beýleki görnüşleri.

Gozgalmaýan emläk obýektiniň emele gelmegi döwlet tarapyndan bellige alnanda, bellige alyş işi açylýar, obýektiň barlygy togtadylmagy döwlet tarapyndan bellige alnanda bolsa hasaba alma ýapylýar.

Döwlet tarapyndan bellige alynmak üçin tabşyrylan raýat resminamalaryny gözden geçirmek işi hasaba alynmak üçin kabul edilen tertibinde amala aşyrylýar. Ondan soň on iş gününiň dowamynda hasaba alyş işi amala aşyrylýar.

Raýatlaryň köpüsini ipotekanyň döwlet tarapyndan bellige alnyş aýratynlyklary gyzyklandyrýar. Agzalýan Kanunyň 44-nji maddasynyň 1-nji we 2-nji bölümlerinde görkezilişi ýaly, ipoteka döwlet tarapyndan hasaba alnanda, girew alýan we girew goýýan adamlar, ipotekanyň mowzugy, ipoteka bilen üpjün edilen borçnamanyň gymmaty ýa-da bahasyny kesgitlemegiň tertibi ýa-da şertleri baradaky maglumatlar görkezilýär. Mundan başga-da, ipoteka baradaky bellige alyş ýazgysy girew saklaýjynyň arzasy, girew goýujynyň şertnamanyň ýerine ýetirilişi baradaky resminamalar goşulan arzasy ýa-da güýje giren kazyýet karary esasynda ýatyrylýar. Ipotekany döwlet tarapyndan bellige almagyň aýratynlyklary Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk hereketleri arkaly hem berkarar edilip bilner.

Ilatyň gozgalmaýan emläge bolan hukugy baradaky şeýle meseleler boýunça ýerli bölümlere we Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň merkezi edarasyna hem ýüz tutup bilerler. Raýatlara öz meselelerini kanuny ýol bilen çözmek üçin anyk kanuny kömek we zerur teklipler berilýär.