Şu gün paýtagtymyzda ýurdumyzyň Garaşsyzlygynyň 33 ýyllygy mynasybetli Türkmenistanyň ykdysady üstünlikleriniň sergisi öz işine başlady. Watanymyzyň baş baýramynyň öňüsyrasynda geçirilýän gözden geçiriliş milli ykdysadyýetimiziň, ýurdumyzyň syýasy-jemgyýetçilik, medeni-ynsanperwer durmuşyndaky giň möçberli özgertmeleriň, özboluşly baý medeni mirasymyzyň guwandyryjy üstünliklerini şöhlelendirýär. “Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy” şygary astynda geçýän şu ýylda Söwda-senagat edarasy tarapyndan guralýan bu forum aýratyn ähmiýete eýedir. Garaşsyz Türkmenistan ählumumy dünýä hojalyk gatnaşyklaryna okgunly goşulyşýan ýurt hökmünde ykdysady taýdan ýokary depginler bilen ösýändigini, serişdeler kuwwatynyň artýandygyny we geljeginiň uludygyny tutuş dünýä äşgär edýär.
Köpugurly gözden geçiriliş “Garagum” myhmanhanasynyň arkasynda gurnalan sergi meýdançasynda ýaýbaňlandyryldy. Döredijilik toparlary, bagşy-sazandalar sergä gatnaşyjylary we myhmanlary berkarar Watanymyzy wasp edýän aýdym-sazly çykyşlar bilen mübäreklediler. Serginiň açylyş dabarasyna Hökümet agzalary, Mejlisiň Başlygy, harby we hukuk goraýjy edaralaryň, ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, welaýatlaryň, Aşgabat we Arkadag şäheriniň häkimlikleriniň wekilleri, daşary ýurtlaryň hem-de halkara guramalaryň Türkmenistanda işleýän diplomatik wekilhanalarynyň ýolbaşçylary, jemgyýetçilik birleşikleriniň, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň, ýurdumyzyň işewür toparlarynyň wekilleri gatnaşdylar.
Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň foruma gatnaşyjylara iberen Gutlagynda nygtalyşy ýaly, bu giň gerimli sergi Garaşsyzlygyň aýdyň ýolunda ykdysadyýetimiziň gazanýan uly üstünlikleriniň özboluşly görkezijisine öwrülip, ata Watanymyzyň hemmetaraplaýyn ösüşini giňden ýaýmakda möhüm orny eýelär. Ýurdumyzyň ykdysadyýetini durnukly ösdürmek, bazar özgertmelerini ilerletmek hem-de ilatyň durmuş şertlerini has-da gowulandyrmak biziň döwlet syýasatymyzyň baş maksadydyr. Bu ugurda geljegi nazarlaýan tutumly maksatnamalar üstünlikli durmuşa geçirilip, ykdysadyýetiň pudaklaryny diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmekde, tebigy serişdeleri aýawly, toplumlaýyn peýdalanmakda netijeli işler alnyp barylýar. Import edilýän önümleriň ornuny tutýan we eksport ugurly önümçilikleri ösdürmekde, innowasion, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmakda uly sepgitlere ýetilýär, diýlip Gutlagda nygtalýar.
Sergi meýdançasynda milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryny döwrebaplaşdyrmak we diwersifikasiýalaşdyrmak boýunça alnyp barylýan işleri, döwlet maksatnamalarynyň, innowasion taslamalaryň çäklerinde üstünlikli amala aşyrylýan çäreleri giňişleýin şöhlelendirýän pudaklaýyn diwarlyklar ýerleşdirilipdir. «Türkmengaz», «Türkmennebit», «Türkmenhimiýa» döwlet konsernleriniň, Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynyň, «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasynyň diwarlyklarynda kartalaryň, şekilli görnüşleriň üsti bilen milli ykdysadyýetimiziň binýatlaýyn pudaklarynyň okgunly ösüşi beýan edilýär. Şolaryň hatarynda ýokary depginde ösdürilýän düzümleri, nebitiň hem-de gazyň özleşdirilen, häzirki wagtda özleşdirilýän känlerini, daşary ýurtlara mawy ýangyjy ibermegiň häzirki hereket edýän ugurlaryny hem-de geljekki ýollaryny, beýleki ýerasty baýlyklaryň känlerini, ýurdumyzyň tutuş çägi boýunça çekilen müňlerçe kilometrlik elektrik geçiriji ulgamlary görkezmek bolar.
Türkmenistanda tebigy serişdeler özleşdirilende, olar rejeli ulanylýar, daşky gurşawy goramak babatda yzygiderli alada edilýär, sebitiň we dünýäniň energetika howpsuzlygy bilen bagly meseleler boýunça wajyp halkara başlangyçlar öňe sürülýär. Ekologik kadalaryň berjaý edilmegine aýratyn ähmiýet berilýän senagat desgalarynyň ulanmaga berilmegi munuň aýdyň mysalydyr. Ýurdumyzdaky durnukly ykdysady-syýasy ýagdaý, degişli kanunçylyk binýadynyň bolmagy daşary ýurtly maýadarlar üçin Türkmenistanyň özüne çekijiliginiň artmagynyň esasy şertleridir. Dünýäde iri “Galkynyş” gaz käni häzirki wagtda anyk taslamalar bilen baglylykda, uzak möhletleýin hyzmatdaşlyk etmek maksady bilen, hususan-da, Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan (TOPH) transmilli gaz geçirijisini tebigy gaz bilen üpjün etmek üçin özleşdirilýär.
Şu ýylyň 11-nji sentýabrynda türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda Mary welaýatynda “Şatlyk-1” gaz gysyjy desgasynyň düýbüni tutmak, TOPH taslamasyny durmuşa geçirmekde möhüm tapgyr bolan Arkadagyň ak ýoly bilen Serhetabat — Hyrat gaz geçirijisiniň, optiki-süýümli aragatnaşyk geçirijisiniň gurluşyk işlerine badalga berildi. Bu möhüm ähmiýetli taslamalar diňe bir oňa gatnaşyjy ýurtlaryň däl-de, eýsem, tutuş sebitiň döwletleriniň durmuş-ykdysady ösüşine hem oňyn täsir eder.
Himiýa senagatynyň geljegi uly ugurlarynyň hatarynda mineral dökünleriň, nebit, gurluşyk serişdeleriniň dürli görnüşlerinden ybarat önümler bar. Diwarlyklarda Türkmenabatdaky fosfor dökünlerini öndürýän himiýa zawodynyň, «Tejenkarbamid», «Marykarbamid» zawodlarynyň, «Balkanabat», «Bereket» ýod zawodlarynyň, «Maryazot», «Garabogazsulfat» önümçilik birleşikleriniň, «Garabogazkarbamid» zawodynyň we Garlykdaky kaliý dökünlerini öndürýän dag-magdan toplumynyň önümleri görkezilýär.
Elektroenergetika pudagy hem ýokary depginde ösdürilýär. Onuň kuwwaty diňe bir elektrik energiýasyna bolan islegi dolulygyna kanagatlandyrmak bilen çäklenmän, eýsem, onuň köp mukdaryny daşarky bazara ibermäge-de mümkinçilik berýär. Elektrik geçiriji ulgamlaryň müňlerçe kilometri döwrebaplaşdyrylýar. Balkan welaýatynyň Gyzylarbat etrabynda Gün we ýel elektrik stansiýasy gurulýar. Häzirki zaman binalarynyň — energetika enjamlaryny abatlamak we olara hyzmat etmek boýunça merkezleriň, «ýaşyl» generator stansiýalarynyň hem-de beýlekileriň şekil taslamalarydyr çyzgylary ýakyn geljekde türkmen energetikasynyň ösdürilmeginiň ugurlaryny synlamaga şert döredýär. Şeýle-de sergide gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleriniň — Gün panelleriniň, ýel generatorlarynyň önümçiligi babatda milli işläp taýýarlamalar görkezildi. «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda ýurdumyzyň halkalaýyn energiýa ulgamynyň üçünji tapgyry — Balkan — Daşoguz ýokary woltly elektrik geçirijisi ulanmaga berildi. Şeýle-de bu tapgyryň çäklerinde her biriniň güýjenmesi 500 kilowolt bolan «Balkan» we «Daşoguz» elektrik beketleri guruldy.
Ýurdumyzda iri halkara hem-de sebit derejeli deňiz, awtoulag, demir ýol we howa ýollaryna çykýan gatnawlaryň birleşdirilen ulgamy döredilýär. Olar ulag-aragatnaşyk pudagynyň diwarlyklarynda giňişleýin şöhlelendirilýär. Şu ýylyň aprelinde döwlet Baştutanymyz Serdar Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary bölegini ulanmaga bermek dabarasy boldy. Uzynlygy 600 kilometre ýetýän awtobanyň gurulmagy ýurdumyzyň ulag ulgamynyň geçirijilik ukybyny we logistik hyzmatlaryň hilini düýpli ýokarlandyrmaga, ýük daşamalary artdyrmaga, milli ykdysadyýetiň okgunly ösüşine ýardam eder.
11-nji sentýabrda Serhetabat — Turgundy demir ýol geçelgesiniň türkmen-owgan serhedindäki uzynlygy 177 metrlik demir ýol köprüsiniň açylyp ulanmaga berilmegi, “Turgundy” demir ýol bekediniň “gury portunda” ammarlar toplumynyň, Turgundy — Hyrat demir ýolunyň birinji tapgyrynyň Turgundy — Sanabar böleginiň gurluşyk işlerine girişilmegi Garaşsyz, baky Bitarap Watanymyzyň şöhratly taryhynda täze sahypany açdy. Munuň özi özara bähbitli döwletara, şeýle hem ählumumy parahatçylygyň, abadançylygyň, ösüşiň bähbitlerine laýyk gelýän halkara hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmegiň ýolunda möhüm wakadyr.
Şeýle-de gözden geçirilişe logistika kompaniýalary gatnaşýarlar. Olaryň alyp barýan işleri bu pudak boýunça giň möçberli halkara taslamalaryň amala aşyrylmagynda möhüm orny eýeleýär. Sergide täze tehnologiýalary ulanmak arkaly uly göwrümli ýükleri daşamak boýunça mümkinçilikler baradaky maglumatlara-da aýratyn üns çekilýär.
Senagat-gurluşyk pudagy hem türkmen ykdysadyýetiniň geljegi uly hem-de güýçli depginde ösýän, maýadarlarda, potratçylarda uly gyzyklanma döredýän ugur bolup durýar. Bu ýerde gurluşyk desgalarynyň kiçeldilen nusgalary, şol sanda suw üpjünçiligi, yşyklandyryş, ýollary gurmak, işjeň dynç alyş we beýleki ugurlar boýunça innowasion işläp taýýarlamalardyr tehnologiýalar görkezildi. Gurluşyk serişdeleriniň önümçiligi ýurdumyzyň ykdysady syýasatynyň möhüm ugurlarynyň biridir. Sergide görkezilýän wideoşekillerde gurluşyk senagatynyň täze önümleriniň we tehnologiýalarynyň, gurluşyk harytlaryny öndürýän awtomatik kuwwatlyklaryň, suw sorujylaryň, suw arassalaýjy enjamlaryň, panel we diwar toplumlarynyň, alýumin hem-de plastik profilleriň, santehnika, bezeg serişdeleriniň tapawutly taraplary beýan edildi.
“Ak şäherim Aşgabat” diwarlygy türkmenistanlylaryň ýaşaýyş-durmuşynyň, dynç alşynyň hilini has-da ýokarlandyrmaga gönükdirilen giň gerimli şähergurluşyk maksatnamasynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň mysalydyr. Şeýle-de bu ýerde ýakynda Koreýa Respublikasynda geçirilen «World Smart City Expo 2024» halkara sergisinde Arkadag şäheriniň mynasyp bolan halkara baýraklary görkezildi.
Hormatly Prezidentimiz innowasiýalary we döwrebap tehnologiýalary ornaşdyrmagyň hasabyna gurluşyk pudagyny ösdürmegiň möhümdigi barada aýdyp, “akylly” şäher, “akylly” öý taslamalarynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegini, energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmeleriniň ýaşaýyş jaý gurluşygynda ulanylmagyny esasy wezipeleriň hatarynda kesgitledi. Şunuň bilen baglylykda, «Aşgabat-sitiniň», Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň aýdyň nyşanyna öwrülen Arkadag şäheriniň ägirt uly taslamalarynyň binagärlik-şekil nusgalarynyň serginiň esasy bezegine öwrülendigini bellemek gerek.
Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň, Merkezi hem-de täjirçilik banklarynyň diwarlyklary-da sergä gelýänlerde uly gyzyklanma döredýär. Olarda söwdany guramak işinde ykdysady özgertmeleriň oňyn täsiri beýan edilýär. Bu pudak telekeçilik işjeňligini höweslendirdi, hususy bölegiň paýynyň artmagy bilen, bazar gatnaşyklary häsiýetine eýe boldy, jemi içerki önümiň ösüşine öz täsirini ýetirdi. Obasenagat toplumynyň we söwda ulgamynyň, welaýatlaryň häkimlikleriniň diwarlyklary-da bu ýerde aýratyn orun eýeleýär. Olarda ýokary hilli azyk önümleriniň köp görnüşleri görkezilýär. Şolaryň hatarynda et, süýt, unaş we süýji-köke önümleri, ösümlik ýaglary, çagalar iýmiti, balyk önümleri, ter miweler, gök önümler, guradylan miweler, ary baly we beýlekiler bar. Şol önümleriň halkara standartlaryň ekologik, estetik talaplaryna laýyklykda gaplanandygyny hem bezelendigini bellemek gerek.
Sergi myhmanlary söwda we hyzmatlar ulgamynda telekeçileriň gazanan üstünlikleri, giň görnüşli harytlaryň satuwy boýunça ýöriteleşen dükanlaryň guraýan işi bilenem tanyşdyrýar. Harytlaryň köpdürlüligi soňky ýyllarda hususy telekeçiligiň önümçilik kuwwatlyklarynyň has-da ýokarlanandygyny, telekeçilik düzümleriniň döwrebap tehnologiýalar arkaly senagat taýdan ýokary derejä ýetendigini görkezýär. Bu aýdylanlar dürli bezeg görnüşlerinde we nusgada öndürilen hojalyk elektronika önümleriniň, öý üçin niýetlenen harytlaryň önümçiligine hem degişlidir.
Däneçilik pudagyna degişli meýdança aýratyn orun berlipdir. Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda durmuşa geçirilýän oba hojalyk özgertmeleriniň hem-de ýurdumyzyň ekerançylarynyň gaýratly zähmeti netijesinde Watanymyzyň galla harmanlary beýgelip, halkymyz azyklyk un we çörek önümleriniň dürli görnüşleri bilen doly üpjün edilýär. Ýurdumyzyň pagtaçylarynyň üstünliklerine bagyşlanan sergi bölüminde gowaçanyň ak gar ýaly pagta hanalary, çig maly gaýtadan işlemek arkaly alynýan önümleriň görnüşleri görkezilýär. Türkmen pagtasynyň milli dokma senagaty üçin esasy çig mal serişdesidigini bellemek gerek.
Dokma senagaty ministrligi milli ykdysadyýetimiziň esasy eksport ugurly pudaklarynyň biriniň önümlerini — 100 göterim pagtadan we ýüpekden taýýarlanylan ýokary hilli önümleri görkezdi. Nah, ýüpek matalaryň, tikin we trikotaž önümleriň dürli görnüşleri ýokary hili, ajaýyp bezelişi, milli öwüşgini bilen tapawutlanýar. “Türkmenhaly” döwlet birleşiginiň kärhanalarynyň, halyçylyk pudagynda zähmet çekýän ençeme telekeçileriň, halk senetçileriniň el işleriniň, döwrebap haly önümleriniň görkezilmegi bu ýere gelýänleriň aýratyn ünsüni çekdi. Milli lybaslar, kümüş şaý-sepler, nepis haly önümleri ýerine ýetirilişiniň ussatlygy, çeperçiligi bilen haýran galdyrýar. Serginiň çäklerinde halk senetçileriniň guran ussatlyk sapaklarynda türkmen halkynyň ruhy-medeni mirasyny aýawly saklamagyň, giňden wagyz etmegiň ileri tutulýan ugurlary, elde haly dokamagyň, amaly-haşam sungatynyň beýleki görnüşleriniň däpleriniň has-da ösdürilýändigi giňişleýin açylyp görkezildi.
Türkmenistanyň Bedenterbiýe we sport baradaky döwlet komitetiniň diwarlyklary-da sergä gelenlerde uly gyzyklanma döredýär. Türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň, hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary netijesinde sport halkymyzyň häzirki durmuşynyň, nesilleriň beden hem ruhy taýdan sagdyn ösüşiniň aýrylmaz bölegine öwrüldi. Muňa aýdyň mysallaryň biri hökmünde innowasion çözgütler esasynda gurlan Arkadag şäherini görkezmek bolar. Bu şäherde köpugurly sport toplumy, suw sport toplumy, 10 müň orunlyk stadion gurlup, ýurdumyzyň ilkinji «akylly» şäheriniň Bedenterbiýe we sport baradaky baş müdirligi döredildi.
Mälim bolşy ýaly, 24-nji maýda paýtagtymyzda geçirilen GDA-nyň Hökümet Baştutanlarynyň Geňeşiniň mejlisiniň çäklerinde Aşgabat şäherini «Arkalaşygyň täze sport mümkinçilikleriniň şäheri» diýip yglan etmek hakynda Çözgüt kabul edildi. Şu ýyl Aşgabat şäherindäki Olimpiýa şäherçesiniň Tennis toplumy «Tennis boýunça Aziýa sebitiniň okuw-türgenleşik merkezi» diýlip yglan edildi. Degişli güwänamany 1-nji iýunda Halkara Tennis federasiýasynyň Aziýa sebiti boýunça jogapkär wekili SeýedAmir Borghei gowşurdy. Halkara güwänamalar bilen birlikde, sergide türkmen türgenleriniň sportuň dürli görnüşleri boýunça gazanan medallarydyr baýraklary hem görkezildi. Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň talyby Serdar Rahimow şu ýyl dzýudo boýunça «Uly tuwulga» dünýä ýaryşlar tapgyrynyň Duşenbe şäherinde geçirilen ýaryşynda Türkmenistanyň taryhyndaky ilkinji altyn medaly gazanyp, türkmen sportunyň senenamasyna ajaýyp sahypany ýazdy.
Şu gezekki serginiň möhüm aýratynlygy onuň ruhy-medeniýet hem-de aň-bilim ugurlaryny-da öz içine alýandygyndan ybaratdyr. Bilim ministrliginiň bölümlerinde başlangyç, orta we ýokary okuw mekdepleriniň, akademiki institutlaryň bilim ulgamynda gazanan uly üstünlikleri bilen tanyşmak bolýar. Çagalar üçin synp otaglary, ýokary okuw mekdepleriniň barlaghanalarynyň döwrebap enjamlary, taslamalaýyn ylmy işläp taýýarlamalary, okuw edebiýatlary, talyplaryň abraýly intellektual olimpiadalarda gazanan kuboklary ösüp gelýän ýaş nesilleriň biliminiň, ýurdumyz üçin geljekki alymlary, ýokary hünärli işgärleri taýýarlamagyň ýokary derejededigi barada aýdyň düşünje almaga mümkinçilik berýär.
Ylymlar akademiýasy türkmen alymlarynyň üstünliklerini, mümkinçiligini, geljegi uly işläp taýýarlamalaryny görkezip, milli ylym mekdebiniň iň täze ylmy we tehnologik gazananlaryna ünsi çekýär. Şu ýyl «Türkmenistanda biotehnologiýany toplumlaýyn ösdürmegiň 2024 — 2028-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy», Ylmy iş hakynda ylmy maksatnamalary (taslamalary), meýilnamalary we hasabatlary döwlet tarapyndan hasaba almagy guramagyň we geçirmegiň Tertibi tassyklanyldy. Türkmenistanyň Oguz han adyndaky Inžener-tehnologiýalar uniwersitetiniň binýadynda täze «Oguz han» ylmy-tehnologiýalar merkezi döredildi. Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Tehnologiýalar merkezine halkara ylmy-tehnologiýa parkynyň hukuk derejesi berildi. Bu çözgüt türkmen alymlaryna we inženerlerine dünýäniň abraýly ylmy merkezleri, şol sanda Halkara ylmy parklaryň assosiasiýasy bilen hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmäge mümkinçilik berer.
Maglumat tehnologiýalary ulgamynda işleýän iri kompaniýalar hem sergi meýdançasynda möhüm orun eýeleýär. Bu ugurda iň gowy dünýä tejribesiniň we milli tejribäniň iş ýüzünde durmuşa geçirilmegi, türkmen halkynyň durmuş derejesiniň yzygiderli ýokarlandyrylmagy döwlet Baştutanymyz tarapyndan durmuşa geçirilýän düýpli özgertmeleriň esasy ugurlarydyr.
Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi ýurdumyzyň ýokanç keselleriň birnäçesini aradan aýyrmakdaky hyzmatlarynyň ykrar edilýändigine şaýatlyk edýän halkara güwänamalary, derman önümlerini, dürli enjamlary, tebigy kosmetiki serişdeleri hödürledi.
Dürli görnüşli interaktiw-media taslamalaryny görkezýän Türkmenistanyň Telewideniýe, radiogepleşikler we kinematografiýa baradaky döwlet komitetiniň diwarlygy hem üns merkezinde boldy. Türkmen döwlet neşirýat gullugynyň diwarlygy häzirki zaman neşirýat we çaphana işine bagyşlandy.
Syýahatçylyk ýaly çalt ösýän pudagyň wekilleri ýurdumyzyň gazananlarynyň halkara giňişlikde wagyz edilmegine, türkmen halkynyň baý taryhynyň we medeniýetiniň, täsin tebigy ýerleriniň, taryhy-medeni ýadygärlikleriniň tanyşdyrylmagyna mynasyp goşant goşýarlar. Syýahatçylyk kompaniýalary serginiň myhmanlaryny bu ugurdaky mümkinçilikleri hem-de teklipleri bilen tanyşdyrýar.
Türkmenistanyň ykdysady üstünlikleriniň sergisi 21-nji sentýabrda öz işini tamamlar.
