Biziň ýurdumyzyň durmuşynyň syýasy, ykdysady we medenu ulgamlarynda örän uly üstünliklerine, Türkmenistanyň halkara giňişliginde möhüm başlangyçlaryna beslenen 2013-nji ýyl taryha girýär. Täze, özüniň wepadarlygy we gaýduwsyzlygy bilen nusga bolan bedew ýyly bolan 2014-nji ýyl başlanýar. Elbetde, türkmen halky üçin bu ýyl aýratyn ähmiýete eýedir. Sebäbi, türkmen halkynyň köp asyrlyk taryhy ösüş ýolunda ynamdar we ygtybarly ýoldaş hökmünde bedew aýratyn orun tutýar. Şonuň üçin hem Türkmenistanyň Tugrasynyň merkezinde ajaýyp ahalteke bedewi bolan Ýanardagyň keşbiniň orun tutmagy ýöne ýere däldir.
Biziň döwletimiziň nyşanyna öwrülen bedew at 1991-nji ýylda eneden boldy. Taýçanak ilkinji günlerden başlap, ony dünýä inderen Ýalkymly aty we Dabaraly baýtaly owadanlygy boýunça örän seýrek duş gelýän taýçanagy dünýä inderendigi atşynaslar üçin mälim boldy. Türkmenistan diňe bir öz tugrasynda bedewiň keşbini ýerleşdiren döwlet bolman, eýsem bu ýerde köp ýyllarda bäri Türkmen bedewini güni döwlet derejesinde bellenilip geçilýär. Bu baýramçylykda halkara ylmy maslahatlary geçirilip, oňa dünýäniň ähli ýurtlaryndan ahaltake bedewleriniň hünärmenleri we atçylyk zawodlarynyň hünärmenleri gatnaşýarlar. Häzirki wagtda paýtagtda Ýanardagy şekillendirýän monument gurulýar.
Biz bu bedew aty barada näme bilýäris? Türkmen hakynyň bedewlere şahyrana, belent atlary dakmak ýörelgesi bu gezek hem dowam etdirildi. Mundan hem başga, ýene-de bir şert dowam etdirildi – taýçanaga at dakmak däbi dowam etdirildi. Onuň ady atasynyň adynyň baş harpy bilen başlamalydy hem-de enesiniň adynyň baş harpyny özünde jemlemelidi. Şeýlelik bilen, ahalteke bedewleriniň öňden gelýän ugurlarynyň birinde Ýanardag emele geldi.
Ýanardag ahalteke bedewlerine mahsus bolan daşky görnüşi boýunça ajaýyp keşpli we ajaýyp ýörişli gaýtalanmajak altynsow-mele reňke eýdir. Ýnardag çalt we ýeňillik bilen gopýar, duran ýerinden çaltlyk bilen atylyp gidýär. Ol 1998, 1999, 2000-nji ýyllarda Aşgabatda geçirilen sergide-gezim etmekde çempion diýlip ykrar edildi. 1999-nji ýylda ahalteke bedewleriniň Moskwada geçirilen Bütindünýä sergisinde dünýä çempiuony boldy. 2 ýaşdan 9 ýaşa çenli ýaş aralygynda ol iri at çapyşyklarynda yzygiderli baýrakly orunlary eýeläp geldi.
Ahalteke bedewleri dogrudan hem türkmen halkynyň gazanan beýik üstünligidir. Milletiň ýaşamagynyň bütin taryhynyň dowamynda olar öz eýeleriniň wepadar ýoldaşy bolupdyrlar. Argamak bedewleri ösdürip ýetişdirmek we saklamak üçin giň sähralygyň we jülgeligiň arasynda tebigatyň özi tarapyndan döredilen şertler esasynda meşhur “Görogly” eposy döredi. Dünýä edebiýatynyň altyn gaznasyna girizilen bu ajaýyp eseriň baş gahrymany Gyrat atly täsin bedewiň eýesi bolýar. Bu bedew “asmanda uçup barýan guş ýaly” ýyldyrym çaltlygyndaky ýyndamlyga eýe bolupdyr. Ol öz eýesi üçin wyždanyň, ýeňşiň we şowlulygyň nyşany bolupdyr. Ady rowaýata öwrülen batyr Görogly beg türkmen mukaddes ene topragy, ata Watany goramak bilen bu ajaýyp bedew bilen köp ýyllaryň dowamynda ýöriş edipdir.
2010-njy ýylyň 9-njy maýynda bütin dünýä bu rowaýata öwrülen bedewi edil milli eposyň içinden çykan ýaly täzeden gören ýaly boldy. Hut şol şöhratly gün biziň Prezidentimiziň atçylyk toplumynyň bedewi bolan Gyrat atly ajaýyp bu ahalteke bedewi türkmen harby rotasyna ýolbaşçylyk etmek bilen, faşizimden üstün çykylmagynyň beýik Ýeňşiň nyşany hökmünde Moskwanyda Gyzyl meýdançada geçirilen dabaraly ýörişe gatnaşdy. Ony birleşdirilen orkestriň owazy hem, goşun esgerleriniň müňlerçesiniň aýak sesleri hem birjikde ürküzmedi.
Muny geň görüp oturmagyň geregei hem ýok. Sebäbi Gyrat marşal Georgiý Žukowyň 1945-nji ýylyň 24-nji iýunynda Ýeňiş Dabaraly Ýörişini kabul edende münen Arap atly ahalteke bedewiniň gönüden gowy nesli bolup durýar. Gyratyň garry atasynyň kakasy Arap diňe bir 1945-nji ýylyň taryhy ýörişi bilen şöratlanman, eýsem ol öz ýaşan ýyllarynda ýyndamlygy we ýokary bökmek boýunça köp sanl rekordlary goýmagy bilen şöratlanan bedewdir. Arapdan Soýuzyň birnäçe gezek çempiony we ХХ asyryň iň gowy sport bedewi diýlip ykrar edilen ahaltek bedewi Absent dünýä indi. Bu bedew bilen S.Filatow 1960-njy ýylda Rimde geçirilen Olimpiýa oýunlarynda altyn medala eýe boldy. 1968-nji ýylda atçylyk sportunyň bilermenleri we atçylyk zawodlarynyň eýeleri Absente dünýäniň iň gowy sport bedewi diýen ady dakdylar.
Sowet hökümetiniň 1956-njy ýylda Beýik Britaniýanyň şa zenany Ýelizaweta Meleguş atly altynsow-mele reňkdäki ahalteke bedewini sowgat berendigi hemmä mälimdir. Şa köşgüniň bedewler boýunça iň uly bilermenleriniň biri general Wolter Seýliň ykrar etmegi boýunça Meleguş şa athanasynyň bezegi bolupdyr hem-de general şeýle owadan bedewi öň hiç haçan görmändigini belläpdir.
Bu günki gün ahalteke bedewleri özleriniň ajaýyp häsiýetlerini – altynsow çaýylan ýaly reňklerini, daş görnüşlerini ajýyp görnüşlerini, ýeňilden okgunly çapyşlaryny, egsilmez kuwwatlaryny we güýçlerini saklap galandyklaryny bellemelidiris. Şonuň üçin hem, 2014-nji ýyla – Bedew ylyna gadam basmak bilen, biziň buýsanjymyz we şöratymyz bolan ajaýyp ahalteke bedewiniň nyşany biziň ýurdumyza iň ,uly üstünlikleri gazanmagyna, her bir öýi bagt, abadançylyk we uly şowlulyk bilen doldurjakdygyna uly ynam bilddirýäris.
Biziň döwletimiziň nyşanyna öwrülen bedew at 1991-nji ýylda eneden boldy. Taýçanak ilkinji günlerden başlap, ony dünýä inderen Ýalkymly aty we Dabaraly baýtaly owadanlygy boýunça örän seýrek duş gelýän taýçanagy dünýä inderendigi atşynaslar üçin mälim boldy. Türkmenistan diňe bir öz tugrasynda bedewiň keşbini ýerleşdiren döwlet bolman, eýsem bu ýerde köp ýyllarda bäri Türkmen bedewini güni döwlet derejesinde bellenilip geçilýär. Bu baýramçylykda halkara ylmy maslahatlary geçirilip, oňa dünýäniň ähli ýurtlaryndan ahaltake bedewleriniň hünärmenleri we atçylyk zawodlarynyň hünärmenleri gatnaşýarlar. Häzirki wagtda paýtagtda Ýanardagy şekillendirýän monument gurulýar.
Biz bu bedew aty barada näme bilýäris? Türkmen hakynyň bedewlere şahyrana, belent atlary dakmak ýörelgesi bu gezek hem dowam etdirildi. Mundan hem başga, ýene-de bir şert dowam etdirildi – taýçanaga at dakmak däbi dowam etdirildi. Onuň ady atasynyň adynyň baş harpy bilen başlamalydy hem-de enesiniň adynyň baş harpyny özünde jemlemelidi. Şeýlelik bilen, ahalteke bedewleriniň öňden gelýän ugurlarynyň birinde Ýanardag emele geldi.
Ýanardag ahalteke bedewlerine mahsus bolan daşky görnüşi boýunça ajaýyp keşpli we ajaýyp ýörişli gaýtalanmajak altynsow-mele reňke eýdir. Ýnardag çalt we ýeňillik bilen gopýar, duran ýerinden çaltlyk bilen atylyp gidýär. Ol 1998, 1999, 2000-nji ýyllarda Aşgabatda geçirilen sergide-gezim etmekde çempion diýlip ykrar edildi. 1999-nji ýylda ahalteke bedewleriniň Moskwada geçirilen Bütindünýä sergisinde dünýä çempiuony boldy. 2 ýaşdan 9 ýaşa çenli ýaş aralygynda ol iri at çapyşyklarynda yzygiderli baýrakly orunlary eýeläp geldi.
Ahalteke bedewleri dogrudan hem türkmen halkynyň gazanan beýik üstünligidir. Milletiň ýaşamagynyň bütin taryhynyň dowamynda olar öz eýeleriniň wepadar ýoldaşy bolupdyrlar. Argamak bedewleri ösdürip ýetişdirmek we saklamak üçin giň sähralygyň we jülgeligiň arasynda tebigatyň özi tarapyndan döredilen şertler esasynda meşhur “Görogly” eposy döredi. Dünýä edebiýatynyň altyn gaznasyna girizilen bu ajaýyp eseriň baş gahrymany Gyrat atly täsin bedewiň eýesi bolýar. Bu bedew “asmanda uçup barýan guş ýaly” ýyldyrym çaltlygyndaky ýyndamlyga eýe bolupdyr. Ol öz eýesi üçin wyždanyň, ýeňşiň we şowlulygyň nyşany bolupdyr. Ady rowaýata öwrülen batyr Görogly beg türkmen mukaddes ene topragy, ata Watany goramak bilen bu ajaýyp bedew bilen köp ýyllaryň dowamynda ýöriş edipdir.
2010-njy ýylyň 9-njy maýynda bütin dünýä bu rowaýata öwrülen bedewi edil milli eposyň içinden çykan ýaly täzeden gören ýaly boldy. Hut şol şöhratly gün biziň Prezidentimiziň atçylyk toplumynyň bedewi bolan Gyrat atly ajaýyp bu ahalteke bedewi türkmen harby rotasyna ýolbaşçylyk etmek bilen, faşizimden üstün çykylmagynyň beýik Ýeňşiň nyşany hökmünde Moskwanyda Gyzyl meýdançada geçirilen dabaraly ýörişe gatnaşdy. Ony birleşdirilen orkestriň owazy hem, goşun esgerleriniň müňlerçesiniň aýak sesleri hem birjikde ürküzmedi.
Muny geň görüp oturmagyň geregei hem ýok. Sebäbi Gyrat marşal Georgiý Žukowyň 1945-nji ýylyň 24-nji iýunynda Ýeňiş Dabaraly Ýörişini kabul edende münen Arap atly ahalteke bedewiniň gönüden gowy nesli bolup durýar. Gyratyň garry atasynyň kakasy Arap diňe bir 1945-nji ýylyň taryhy ýörişi bilen şöratlanman, eýsem ol öz ýaşan ýyllarynda ýyndamlygy we ýokary bökmek boýunça köp sanl rekordlary goýmagy bilen şöratlanan bedewdir. Arapdan Soýuzyň birnäçe gezek çempiony we ХХ asyryň iň gowy sport bedewi diýlip ykrar edilen ahaltek bedewi Absent dünýä indi. Bu bedew bilen S.Filatow 1960-njy ýylda Rimde geçirilen Olimpiýa oýunlarynda altyn medala eýe boldy. 1968-nji ýylda atçylyk sportunyň bilermenleri we atçylyk zawodlarynyň eýeleri Absente dünýäniň iň gowy sport bedewi diýen ady dakdylar.
Sowet hökümetiniň 1956-njy ýylda Beýik Britaniýanyň şa zenany Ýelizaweta Meleguş atly altynsow-mele reňkdäki ahalteke bedewini sowgat berendigi hemmä mälimdir. Şa köşgüniň bedewler boýunça iň uly bilermenleriniň biri general Wolter Seýliň ykrar etmegi boýunça Meleguş şa athanasynyň bezegi bolupdyr hem-de general şeýle owadan bedewi öň hiç haçan görmändigini belläpdir.
Bu günki gün ahalteke bedewleri özleriniň ajaýyp häsiýetlerini – altynsow çaýylan ýaly reňklerini, daş görnüşlerini ajýyp görnüşlerini, ýeňilden okgunly çapyşlaryny, egsilmez kuwwatlaryny we güýçlerini saklap galandyklaryny bellemelidiris. Şonuň üçin hem, 2014-nji ýyla – Bedew ylyna gadam basmak bilen, biziň buýsanjymyz we şöratymyz bolan ajaýyp ahalteke bedewiniň nyşany biziň ýurdumyza iň ,uly üstünlikleri gazanmagyna, her bir öýi bagt, abadançylyk we uly şowlulyk bilen doldurjakdygyna uly ynam bilddirýäris.
