Milli ykdysadyýetimiziň hususy ulgamyny ösdürmek, häzirki zamanyň bazar usullaryny giňden ornaşdyrmagyň hasabyna onuň eýeleýän ornuny ýokarlandyrmak, telekeçilik başlangyçlaryny goldamak hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň alyp barýan durmuş ugurly syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Bu babatda durmuşa geçirilýän çäreler türkmen işewürleriniň öňünde dürli ulgamlarda ýokary netijeleri gazanmak üçin giň mümkinçilikleri açýar.
Döwlet Baştutanymyz ykdysadyýetiň hususy pudagyna uly serişdeleriň goýlandygyny, telekeçileriň bolsa döwlete degişli bolmadyk ulgamyň gerimini giňeltmek işinde bolşy ýaly, Türkmenistanyň tutuş halk hojalyk toplumynyň öndürijiligini artdyrmakda-da möhüm orun eýeleýändiklerini nygtaýar. Şu ýylyň ilkinji alty aýynda ýurdumyzy ösdürmegiň jemlerine bagyşlanyp, 8-nji iýulda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde, şeýle-de ýedi aýda alnyp barlan işleriň netijeleri jemlenen 12-nji awgustdaky Hökümetiň göçme mejlisiniň dowamynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow bazar ykdysadyýeti şertlerinde hususy telekeçiligiň işini ösdürmäge we höweslendirmäge aýratyn üns bermegiň, degişli düzümlerde täze önümçilikleri döretmegiň, olaryň kuwwatlyklaryny artdyrmagyň zerurdygyny belledi.
Beýan edilen görkezijiler kiçi we orta telekeçilik ulgamynyň kuwwatynyň barha artýandygyna şaýatlyk edýär. Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi boýunça ýedi aýda oba hojalyk hem-de azyk önümleriniň öndürilişiniň möçberiniň ösüş depgini 167,9 göterime, senagat önümleriniň öndürilişiniň ösüş depgini 109,2 göterime deň boldy. Bu görkezijiler şu ýylyň sekiz aýynda, degişlilikde, 168,6 we 114,8 göterime deň boldy. Ilata edilýän hyzmatlaryň möçberi ep-esli ýokarlandy. Häzirki wagtda Diýarymyzyň işewür jemgyýetçiliginiň wekilleriniň 27 müňden gowragynyň TSTB-niň agzasydygyny aýtmak gerek. Türkmenistanyň ilatynyň ýarysyndan gowragy hususy ulgamda işleýär.
Häzir ykdysadyýetini bazar gatnaşyklary ýörelgelerinde ýola goýýan ýurdumyzda halk hojalyk toplumynyň bu ulgamyny netijeli hem-de depginli ösdürmek üçin amatly hukuk, ykdysady, maliýe, durmuş şertleri döredildi. Munuň özi telekeçiligiň, salgyt ulgamynyň hukuk esaslarynyň kämilleşdirilmeginde, eksport-import amallaryny geçirmegiň, ýer böleklerini bermek düzgüniniň ýönekeýleşdirilmeginde, ýeňillikli karz bermekde we telekeçiler üçin karz, gümrük hem-de söwda amallaryny resmileşdirmek işleriniň ýeňilleşdirilmeginde beýanyny tapýar.
Bu çäreler “Türkmenistanda kiçi we orta telekeçiligi goldamagyň 2018 — 2024-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynyň” çäklerinde ýerine ýetirilýär. Şol Maksatnama ykdysady ösüşiň ýokary depginlerini, Türkmenistanda hususy öndürijileriň işlerini işjeňleşdirmek arkaly durmuş taýdan abadançylygy üpjün etmäge gönükdirilendir. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow kiçi we orta işewürligi goldamak boýunça maksatnamalaýyn işleri dowam etdirmegiň, onuň wekillerini halk hojalyk toplumyndaky özgertmeleri durmuşa geçirmäge, kärhanalary döwlet eýeçiliginden aýyrmak işlerine giňden çekmegiň zerurdygyny belleýär.
Milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmegiň çäklerinde daşary ýurtlardan getirilýän önümleriň ornuny tutýan harytlaryň önümçiligini artdyrmak, ýurdumyzyň eksport harytlarynyň möçberini köpeltmek, elektron senagaty döretmek boýunça maksatnamalar netijeli durmuşa geçirilýär. Olaryň amala aşyrylmagyna TSTB-niň agzalary mynasyp goşant goşýarlar. Şunuň bilen baglylykda, däp boýunça, bu guramanyň döredilen gününe gabatlanyp, her ýyl geçirilýän Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň gazananlarynyň nobatdaky sergisini ýatlap geçmek gerek. Hormatly Prezidentimiz sergide görkezilen ýurdumyzyň işewür toparlarynyň wekilleriniň öndürýän önümleriniň hem-de senagat harytlarynyň görnüşleri bilen tanşyp, Türkmenistanda hususy ulgamy ösdürmek boýunça anyk işleriň yzygiderli dowam etdiriljekdigini nygtady. Bu işler, ilkinji nobatda, “Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda” kesgitlenen wezipeleri üstünlikli çözmek bilen baglylykda möhümdir diýip, hormatly Prezidentimiz belledi.
Döwlet Baştutanymyz pul-karz we maliýe ulgamyna bazar usullaryny giňden ornaşdyrmagyň, ykdysadyýeti diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek boýunça anyk çäreleri görmegiň wajypdygyny nygtap, telekeçilik ulgamynyň paýynyň artdyrylmalydygy hem-de onuň halk hojalyk toplumynda işjeň orun eýelemeginiň üpjün edilmelidigi barada pikirini aýtdy. Şu maksatlar bilen, kiçi, orta we iri hususy kärhanalara goldaw bermegi dowam etmek, hususy işewürlik üçin karz beriş maksatnamasyny giňeltmek, aýratyn-da, welaýatlarda täze iş orunlaryny döretmek maksatnamasyny düýpli seljermek barada görkezme berildi. Bu çäreler döwlete degişli bolmadyk ulgamyň wekilleriniň hem-de ýurduň raýatlarynyň işjeňligini höweslendirmek arkaly ozalky iş orunlaryny saklamaga we täze iş orunlaryny döretmäge gönükdirilendir.
Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň iýun aýynda degişli Karara gol çekendigi bellärliklidir. Resminama laýyklykda, Türkmenistanyň telekeçilerine döwlet tarapyndan goldaw berler. Munuň üçin ABŞ-nyň 150 million dollary bölünip berildi. TSTB-niň gazananlarynyň sergisiniň dowamynda ýurdumyzyň hususy haryt öndürijileri daşary ýurtly kompaniýalar bilen umumy bahasy ABŞ-nyň 145 million 398 müň 770 dollaryna barabar bolan 63 sany şertnamany baglaşdylar. Şolardan 16-sy ABŞ-nyň 3 million 247 müň 441 dollaryna deň bolan eksport ugurly we 47-si ABŞ-nyň 142 million 151 müň 329 dollaryna barabar bolan import ugurly şertnamalardyr. Şunuň bilen bir hatarda, Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalarynyň umumy bahasy 36 million 174 müň 933 manada deň bolan özara içerki söwda hakynda şertnamalaryň 51-sini baglaşandyklaryny bellemek möhümdir. Olar, esasan, azyk önümleriniň hem-de önümçilikde ulanylýan serişdeleriň söwdasyna degişlidir.
TSTB-niň halkara hyzmatdaşlygyny ösdürmegiň wajypdygyna birinji ýarym ýylda sanly ulgam arkaly daşary ýurtly kärdeşleri bilen geçirilen duşuşyklar hem şaýatlyk edýär. Şunuň bilen baglylykda, türkmen telekeçileriniň wekilleriniň iýun aýynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Moskwa amala aşyran resmi saparynyň çäklerinde rus kärdeşleri bilen geçiren duşuşyklaryny ýatlamak ýerlikli bolar. Duşuşygyň netijeleri boýunça supermarketleriň “Halk market” (Türkmenistan) söwda ulgamy bilen “Rusagro” (Russiýa) agroholdinginiň arasynda hyzmatdaşlyk etmek hakynda şertnama gol çekildi. Ol azyk ulgamynda, işewür toparlaryň ugry boýunça ikitaraplaýyn söwda-ykdysady gatnaşyklary işjeňleşdirmäge gönükdirilendir.
Iýul aýynda Özbegistanyň Buhara şäherinde geçirilen Türkmen-özbek sebitara forumynyň barşynda resminamalaryň birnäçesine gol çekildi. Iki ýurduň telekeçileriniň arasyndaky hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de işjeňleşdirmek boýunça resminamalar eksport-import söwda ylalaşyklaryny özünde jemleýär.
Gurluşyk hem-de gurluşyk serişdeleriniň önümçiligi ulgamy türkmen işewürleriniň örän üstünlikli özleşdiren pudaklarynyň biridir. TSTB-niň agzalary önümçilik we durmuş maksatly desgalary — ýaşaýyş jaýlaryny we zawodlary, mekdepleri, çagalar baglaryny, lukmançylyk we sport binalaryny, ýollary, raýat awiasiýasynyň düzümleýin desgalaryny hem-de beýlekileri gurýarlar. Bu gün hususy gurluşyk kompaniýalarynyň amala aşyrýan iri döwlet buýurmalarynyň hatarynda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň, Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkeziniň, “Aşgabat-sitiniň” hem-de paýtagtymyzy ösdürmegiň 17-nji tapgyrynyň desgalarynyň gurluşyklary, Magtymguly şaýolunyň ugrunda täze “Daşkent” dynç alyş seýilgähiniň, Magtymguly Pyragynyň seýilgäh toplumynyň gurluşyklary bar. Şu günler TSTB-niň agzalary tarapyndan Köýtendag etrabynyň çäklerinde ýerleşen Lebap sement zawodynyň ikinji tapgyrynyň hem-de ençeme beýleki senagat kärhanalarynyň gurluşygy ýokary depginlerde alnyp barylýar.
Birinji ýarym ýylda durmuş ähmiýetli desgalaryň ençemesi ulanmaga berildi. 24-nji martda döwlet Baştutanymyz paýtagtymyzyň demirgazygynda IIM-niň işgärlerine niýetlenen Mälikguly Berdimuhamedow adyndaky ýaşaýyş jaý toplumynyň nobatdaky tapgyrynyň açylmagyna bagyşlanan dabaraly çärä gatnaşdy. Aprel aýynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda Türkmenbaşy şäherinde 400 orunlyk köpugurly hassahana, maý aýynda bolsa Daşoguz welaýatynda 450 orunlyk köpugurly hassahana we 150 orunlyk onkologiýa hassahanasy dabaraly açyldy.
1-nji awgustda “Awaza” milli syýahatçylyk zolagynda döwlet Baştutanymyzyň gatnaşmagynda “Rowaç” kottejler toplumy açyldy. Açylyş dabarasynyň çäklerinde hormatly Prezidentimiz TSTB-niň jemgyýetçilik iýmiti ulgamynda ýöriteleşen kärhanalary tarapyndan guralan milli we daşary ýurt aşhanalarynyň tagamlarynyň sergisine baryp gördi hem-de hususy ulgamyň önümleri bilen tanyşdy.
Telekeçiler döwletiň azyk garaşsyzlygynyň pugtalandyrylmagyna ýardam berýärler we öňlerinde goýlan maksada ýetmäge ymtylýarlar. Şol maksat bolsa Türkmenistany eksport ugurly kuwwatly ykdysadyýeti bolan ýurda öwürmekden ybaratdyr. Hususy önüm öndürijiler obasenagat toplumynyň özgerdilmegine goşantlaryny goşup, hojalygy ýöretmegiň täzeçil usullaryny işjeň çekýärler, öňdebaryjy tehnologiýalary ornaşdyrmagyň, täze suwarymly ýerleri özleşdirmegiň, şol ekerançylyk ýerlerinde goşmaça oba hojalyk ekinlerini ekmegi, üsti ýapyk toprakda ýylyň dowamynda gök önümleri ösdürip ýetişdirmäge mümkinçilik berýän ýyladyşhana hojalyklaryny guramagyň hasabyna hasyllylygyň ýokarlandyrylmagyny üpjün edýärler. Bu bolsa içerki bazarlary haryt bilen baýlaşdyrmaga hem-de önümleriň eksporta iberilýän möçberini artdyrmaga mümkinçilik berýär.
Oba hojalyk önümlerini öndürijiler bakja, gök we miwe önümleriniň, ekzotik önümleriň önümçiligini yzygiderli artdyrýarlar. Döwlet Baştutanymyz Serdar Berdimuhamedow ýurdumyzda öndürilýän harytlaryň azyk bolçulygyny üpjün etmek bilen bir hatarda, olara bildirilýän ekologik hem-de howpsuzlyk kadalaryna-da laýyk gelmelidigini nygtaýar. Ýurdumyzyň kärhanalarynyň alan ISO we NASSR halkara güwänamalary olaryň azyk önümleriniň hiliniň ýokarydygyna hem-de ekologik taýdan howpsuzdygyna şaýatlyk edýär.
Türkmen telekeçileri içerki we daşarky bazarlara ýetirýän giň görnüşli täze önümleri bilen sarp edijileri ýygy-ýygydan begendirýärler. Oba hojalyk ulgamynda miweçilik hem-de üzümçilik hususy öndürijileriň alyp barýan işleriniň esasy ugurlarynyň birine öwrülýär. Ol köp babatda oba hojalyk maksatly ýörite ýer gaznasynyň döredilmegi netijesinde häzir ileri tutulýan ugurdyr. Onuň ýer bölekleri dürli oba hojalyk önümlerini, şol sanda miweleri we ir-iýmişleri ösdürip ýetişdirmek üçin bellenilen tertipde bölünip berilýär. Şeýle-de TSTB-niň agzalary tarapyndan oba hojalyk, azyk hem-de senagat kärhanalaryny döretmek boýunça maýa goýum taslamalaryny durmuşa geçirmek babatda teklipleriň işlenip taýýarlanylandygyny bellemek gerek. Şol sanda suw tygşytlaýjy tehnologiýalary ulanmak arkaly gök önümleri, üzüm hem-de miweleri ösdürip ýetişdirmek, maldarçylyk we guşçulyk toplumlaryny, häzirki zaman ýyladyşhanalaryny, azyk önümlerini saklamak üçin sowadyjy ammarlary gurmak ýaly teklipler işlenip taýýarlanyldy.
Bitarap ýurdumyzyň alyp barýan “Açyk gapylar” syýasatynyň çäklerinde Diýarymyzyň telekeçilerine daşary ýurtlaryň işewürleri bilen özara bähbitli hyzmatdaşlygy has-da ösdürmek üçin uly mümkinçilikler döredilýär. Bütindünýä Söwda Guramasynda Türkmenistanyň işjeň synçy derejesiniň bolmagy ýurtda önümçilik düzümlerini ösdürmäge, eksport mümkinçilikleri artdyrmaga, daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmäge we halkara ykdysady gatnaşyklar ulgamyna has işjeň goşulyşmaga uly mümkinçilikleri açýar.
Türkmen telekeçileri görnüşleri hemişe artýan önümleriniň eksporty babatda mümkinçiliklerini ýyl-ýyldan ýokarlandyrýarlar. Oba hojalyk önümlerinden başga-da, dokma pudagynyň önümleri hem-de dürli azyk harytlary eksport ugurly harytlaryň düzümine girýär. Eksport edilýän senagat harytlarynyň arasynda izogam, suwuk bitum goýatmasy, penopolistirol, polipropilen haltalary, suwuk senagat garyndysy, akkumulýator batareýalary we beýlekiler agdyklyk edýär.
Tejribäniň görkezişi ýaly, ýurtda ykdysadyýetiň hususy ulgamynyň döwrebaplaşdyrylmagy, oňa maýa goýumlaryň çekilmegi oňyn netijelerini berýär. Şu babatda Diýarymyzda durmuşda ulanylýan tehnikalary — gaz we elektrik peçlerini, howur peçleri, kiçi tolkunly peçleri, smart telewizorlary öndürijileriň işleri nusgalykdyr. Şol önümler daşary ýurtdaky ugurdaş harytlardan pes däldir we olar alyjylaryň arasynda uly islegden peýdalanýar. Şunuň bilen birlikde, TSTB-niň agzalary häzirki zamanyň senagat hem-de elektron önümleriniň, töleg terminallarynyň, okuw onlaýn-maksatnamalarynyň, “akylly” öý tehnologiýalarynyň önümçiligini üstünlikli özleşdirdiler.
Telekeçiler hyzmat ediş ulgamynyň we söwdanyň ösdürilmegine maýa goýumlaryny goýýarlar, ilata giň gerimli durmuş, mahabat hem-de neşirýat hyzmatlaryny hödürleýärler. Türkmen işewür jemgyýetçiliginiň hünärmentçilik, amaly-haşam sungaty bilen meşgullanýan agzalarynyň işleri milli medeni mirasyň wagyz edilmegine ýardam berýär. Şunuň bilen baglylykda, TSTB-niň milli keçe basmak sungatynda ussat gelin-gyzlaryň arasynda her ýyl bäsleşigiň guralmagyna gatnaşýandygyny bellemek gerek. Bu bäsleşigiň netijeleri awgust aýynyň başynda Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň medeni-dynç alyş merkezinde jemlenildi.
Döwletiň hemmetaraplaýyn goldaw bermegi esasynda Diýarymyzyň telekeçiligi önümçilik we önümçilik däl ulgamlarda, eksport babatda hem-de daşary ýurtlardan getirilýän önümleriň ornuny tutýan harytlaryň önümçiliklerini ösdürmekde, hyzmatlar ulgamyny öňe ilerletmekde we ýurdumyzyň azyk garaşsyzlygyny üpjün etmekde geljekde-de ösmegiň oňaýly mümkinçiliklerine eýedir.
TSTB-niň ýokary okuw mekdebiniň açylmagynyň maksat edinilmegi hem hususy işewürligiň mümkinçiliginiň barha artýandygyna şaýatlyk edýär. Iýul aýynyň ilkinji ongünlüginde bu ýokary okuw mekdebiniň dabaraly ýagdaýda düýbi tutuldy. Okuw binalarynyň dördüsinden we her biri 300 orna niýetlenen talyplar umumy ýaşaýyş jaýynyň iki binasyndan, şeýle-de kitaphanadan, naharhanadan, üsti ýapyk we açyk sport toplumyndan ybarat bolan häzirki zaman toplumyny gurmak göz öňünde tutulýar. Desgany 2025-nji ýylyň sentýabr aýynda ulanmaga bermek meýilleşdirilýär.
Türkmen telekeçileriniň öňünde täzeçil tehnologiýalaryň, sanly ulgamlaryň ornaşdyrylmagy, Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda kesgitlenen çäreleri, şol sanda iri döwlet buýurmalaryny hem-de maýa goýum taslamalaryny ýerine ýetirmek boýunça işleri durmuşa geçirmek bilen baglanyşykly täze wezipeler durýar. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow alty aýyň jemlerine bagyşlanyp geçirilen Hökümet mejlisinde işewürligi ösdürmek, ykdysadyýeti bazar gatnaşyklaryna geçirmek we täzeçil önümçilikleri guramak maksady bilen, Türkmenistanda 2018-nji ýylda TSTB-niň teklibi bilen döredilen ýurduň kiçi we orta telekeçiligini goldamak baradaky gaznanyň işini işjeňleşdirmegiň möhümdigini belledi.
Şeýle-de döwlet Baştutanymyz sarp ediş önümleriniň, aýratyn-da, oba hojalyk önümleriniň öndürilişini artdyrmak boýunça işleri güýçlendirmegiň, içerki bazaryň önümler hem-de ilkinji zerurlyk hökmünde ulanylýan beýleki harytlar bilen üpjün edilişini gowulandyrmagyň ähmiýetini nygtady. TSTB-niň kärhanalaryna kömek bermäge, oňaýly işewürlik ýagdaýlaryny döretmek arkaly kiçi, orta we iri işewürligi yzygiderli goldamaga degişli käbir görkezmeler berildi. Her welaýatda, etrapda we şäherde döwrebap önümçilikleri, täze iş orunlaryny döretmek, Türkmenistanda öndürilen ýokary hilli önümleriň eksportyny giňeltmek möhüm talaplaryň hatarynda kesgitlenildi. Şeýle-de hormatly Prezidentimiz ykdysadyýetde döwletiň eýeleýän paýyny azaltmak boýunça işleri çaltlandyrmagyň we onda hususy ulgamyň paýyny artdyrmagyň zerurdygyny nygtady.
Ýurdumyzyň telekeçiliginiň geljek üçin uly maksatlary bar. Netijeli döwlet-hususy hyzmatdaşlygynyň işlenip taýýarlanylan we hemişe kämilleşdirilýän usullary bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň kesgitlän möhüm wezipelerini çözmek işi öňde durýar. Şol usullar olary üstünlikli amala aşyrmagyň ygtybarly kepili bolup hyzmat edýär.
