Beýik Ýüpek ýolundaky möhüm ýer bolan Gadymy Merw diňe bir söwda merkezi bolman, eýsem, halk senetleriniň mekanydyr.
Taryhy çeşmeler içerki we daşarky bazarlary zerur zatlary üpjün eden Seljuk soltanlygynyň paýtagtynyň gülläp ösen XII asyryň ortasynda dokma, aýna, küýzegärçilik, deri we şaý-sepler önümçiliginiň ösendigine şaýatlyk edýär.
Ýüňden, zygyrdan, pagtadan we ýüpekden dokalan merw matalary Magryba çenli halyflygyň ähli ýerinde islegli haryt bolupdyr. Arap geografy Ibn Hordadbek Merwi Horasanyň ajap lybaslar öndürilýän iň meşhur sebiti diýip häsiýetlendiripdir. Beýik Ýüpek ýolundan onlarça ýurda kerwenler bilen daşalýan merw halylary hem aýratyn gymmatlydy.
Türkmen täjirleri bulgarlar, Gündogar Ýewropa, Hytaý we Hindistan ýaly ýurtlar bilen güýçli söwda edýärdiler. Kerwen diňe bir harytlary we adamlary gatnatmagyň usuly bolman, eýsem, haryt-pul gatnaşyklary üçin hem möhüm guraldy. Şonuň üçinem Gündogarda zikgehanalaryň sany köpelýärdi.
Şol döwürde Merkezi Aziýada bar bolan zikgehanalaryň bäşisi Türkmenistanda ýerleşýärdi. Olar altyn, kümüş dinarlary we dirhemleri öndürýän Merw, Dehistan, Merwerud, Sarahs we Horezm (Köneürgenç) zikgehanalarydy.
Merw bazary içerki gurluşynyň arassalygy we oýlanyşyklylygy bilen tapawutlanypdyr. Onuň merkezinde gümmez bilen örtülen esasy söwda nokady bolup, onuň töwereginde bolsa pul alyş-çalyş bazary we kerwensaraýlar bolupdyr. Bazaryň merkezinden köçeler dürli tarapa uzalyp gidýärdi. Olaryň hersinde bir ýa-da başga önüm öndürýän ussalar mähelleleri ýerleşýärdi.
Bazar köçelerinde külallar ussahanalary, demirçiler, dokmaçylar, gönçiler, ýarag ussalary, ädikçiler, zergärler we gaýry senetler dükanlary bolupdyr. Meşhur türkmen önümleri – halylar, düýe ýüňünden dokalan matalar, tohum atlary, at esbaplary ýaly geçginli harytlary has gymmat satylýardy.
Mundan başga-da, bazar bu harytlara uly isleg bildirilýän ýurtlara ähli kerwen söwda ýollaryndan gelýän harytlaryň ýygnalýan we ugradylýan ýeridi. Şonuň üçin ýylyň islendik wagty Merwiň ammarlary dürli harytlardan doludy. Bu bolsa şäheriň Gündogaryň möhüm ykdysady we syýasy merkezine öwrülmegine ýardam etdi.
Arheolog G.Hanmyradow Merwiň orta asyr söwdasy barada «Gadymy we orta asyrlarda Merw iri medeni, içerki we halkara söwda merkezi bolupdyr. Merwiň külalçylyk önümlerine isleg uludy. Termezde, Samarkantda we beýleki ýerlerde tapylan küýzegärlik önümleri olary Merw ussalarynyň ýasandygyna şaýatlyk edýär» diýip ýazýar.
Türkmenistanyň möhüm binagärlik ýadygärliklerinden biri bolan gadymy dünýäniň hazynasy dünýäniň dürli künjeklerinden taryhçylaryň, arheologlaryň we syýahatçylaryň ünsüni özüne çekmegi dowam etdirýär. Häzirki wagtda Gadymy Merw ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizildi.
Arheolog G.Hanmyradow Merwiň orta asyr söwdasy barada şeýle ýazýar: «Gadymy we orta asyrlarda Merw iň uly medeni merkez, içerki we halkara söwda merkezi bolupdyr. Merwiň küýzegärlerine uly isleg bardy. Termezde, Samarkanda we beýleki ýerlerde tapylan küýzegärlik, Merw ussalarynyň eli bilen ýasalandygyny görkezýär».
Türkmenistanyň möhüm binagärlik ýadygärliklerinden biri bolan gadymy dünýäniň hazynasy hasaplanýan Merw dünýäniň dürli künjeklerinden taryhçylaryň, arheologlaryň we syýahatçylaryň ünsüni özüne çekýär. Häzirki wagtda Gadymy Merw ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girýär.
«Gadymy Merw» Döwlet taryhy-medeni goraghanasynyň işgärleri taryhy ýerlere we dürli taryhy döwürleriň gadymy artefaktlary saklanylýan Mary şäheriniň muzeýine gezelençler guraýarlar.
