Indi 75 ýyl bäri ÝUNESKO adamzadyň medeni mirasyny gorag astynda saklaýar we köpeldýär, tebigy baýlyklary goraýar we bilimdir ylymyň ösüşine ýardam edýär. Häzirki zaman dünýäsinde bu guramanyň ähmiýetiniň bibahadygyny baýramçylyk dabarasyna gatnaşanlar-da bellediler.
Guramanyň Pariždäki edarasynda geçirilen çärä döwletleriň we hökümetleriň 20-sinden gowragynyň baştutanlary, alymlar, sungat işgärleri gatnaşdylar.
BMG-nyň Baş sekretary Antoniu Guterriş öz wideohatynda adamzat taryhynyň ýowuz döwürleriniň birinden soň döredilen bilim, ylym we medeniýet meseleleri bouýnça Guramanyň öz işini adam başarnygyny ösdürmäge, medeni gymmatlyklary saklap galmaga we köpeltmäge, şeýle hem daş-töweregimizdäki dünýäni goramaga we ol hakda ylmy ilerletmäge gönükdirýändigini ýatlatdy.
Öňünde goýlan wezipäni ýerine ýetirýän gurama halkaryň arasynda ynanyşmagy ýola goýmagyň ýollaryny agtarýar, tebigy we medeni miras desgalaryny dikeltmek hem-de goramak üçin hyzmatdaşlary çekýär. ÝUNESKO-nyň her ýyl geçirilýän maslahatlarynda oňa agza döwletleriň teklibi bilen tebigy goraghanalary, binagärlik binalary, dünýä halklarynyň däp-dessurlary Bütindünýä medeni mirasynyň sanawyna goşulýar.
ÝUNESKO-nyň goldamagy bilen dünýäde çagalaryň millionlarçasy gowy hilli döwrebap bilim alýarlar, alymlarda tutuş dünýädäki kärdeşleri bilen hyzmatdaşlykda ylmy barlaglar geçirmäge mümkinçilikler döreýär.
9-24-nji noýabr aralygynda geçrilýän ÝUNESKO-nyň Baş maslahatynyň çäklerinde guramanyň 75 ýyllyk ýublieýi baýram edildi. Maslahatyň deputatlary Odre Azuleni ÝUNESKO-nyň Baş direktory wezipesine täzeden saýlamagy goldadylar. Oňa gurama agza döwletleriň 115-si ses berdi.
Türkmenistan 1993-nji ýylyň 17-nji awgustynda Londonda degişli resminamany tassyklap, ÝUNESKO deň derejeli agza boldy. Türkmenistan 1994-nji ýylda ÝUNESKO-nyň «Bütindünýä we tebigy mirasy goramak boýunça» Konwensiýasyna goşuldy. Häzirki wagta çenli Türkmenistanda taryhy we medeni ýadygärlikleriň 1000-den gowragy ýüze çykaryldy hem-de hasaba alyndy.
1995-nji ýylda Parižde Türkmenistanyň ÝUNESKO-nyň ýanyndaky wekilhanasy açyldy. ÝUNESKO-nyň Türkmenistan bilen işini Tähranda ýerleşýän klaster (sebit) edarasy alyp barýar.
Türkmenistanda ÝUNESKO-nyň işleri boýunça Milli topar hereket edýär. Türkmenistanyň ÝUNESKO bilen hyzmatdaşlygyny ösdürmek we bu Toparyň işini kämilleşdirmek maksady bilen Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň 2020-nji ýylyň 23-nji okrýabryndaky Karary bilen Türkmenistanyň ÝUNESKO-nyň işleri boýunça Milli toparynyň düzümi we ol barada Düzgünnnama tassyklanyldy.
Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow türkmen halkynyň milli medeni mirasyny saklap galmaga uly üns berýär. Hut onuň özi türkmen halkynyň maddy we ruhy medeniýet binalarynyň ençemesini ÝUNESKO-nyň Sanawyna goşmagy teklip etdi.
ÝUNESKO-nyň «Bütindünýä medeni we tebigy mirasy goramak boýunça» Konwensiýasynyň çäklerinde:
1.«Gadymy Merw» Döwlet medeni-taryhy goraghanasy 1999-njy ýylda Türkmenistandan dünýä ähmiýetli ilkinji ýadygärlik hökmünde;
2. «Könürgenç» Döwlet medeni-taryhy goraghanasy 2005-nji ýylda;
3.«Nusaýyň Parfiýa galalary» Döwlet medeni-taryhy ýadygärligi 2007-nji ýylda ÝUNESKO-nyň Bütindünýä medeni mirasynyň sanawyna goşuldy.
Türkmenistan 2011-nji ýylda ÝUNESKO-nyň «Maddy däl medeni mirasy goramak boýunça» Konwensiýasyna goşulany bäri onuň işjeň tarapydyr. ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň reprezentatiw sanawyna «Görogly» şadessany (2015ý.), «Küştdepdi» milli aýdym-tansy (2017ý.), şeýle hem Türkmenistanyň halyçylyk sungaty (2019ý.) goşuldy.
Köpmilletli «Nowrus baýramyny» goşmak teklibine 2016-njy ýylyň 30-njy noýabrynda Addis-Abeba şäherinde (Efiopiýa) geçirilen maddy däl medeni mirasy goramak boýunça Hökümetara komitetiň 11-nji mejlisinde garaldy we ol ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň reprezentatiw sanawyna goşuldy.
Türkmenistan işjeň gatnaşyklary, hususan-da Bütindünýä mirasynyň sanawyny baýlaşdyrmak boýunça işleri dowam edýär.
Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň tabşyrygyna laýyklykda bu ugurda işler dowam etdirilýär: Beýik Ýüpek ýolunyň esasy ugrunda ýerleşen Dehistan, Nusaý, Merw, Sarags, Amul, Könürgenç ýaly gadymy iri türkmen şäherleriniň arasyndaky ýadygärlkler teklip edilmäge taýýarlanylýar.
Şeýle hem ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň reprezentatiw sanawyny giňeltmek boýunça işler dowam etdirilýär.
Türkmensitanyň «Dutar ýasamak ussatlygy we aýdym aýtmak bilen utgaşykly saz çalmak sungaty» ugruny 2021-nji ýylyň ahyrynda ÝUNESKO-nyň edarasynda maddy däl medeni mirasy goramak boýunça Hökümetara komitetiniň mejlisinde ÝUNESKO-nyň Maddy däl medeni mirasynyň reprezentatiw sanawyna teklip etmek göz öňünde tutulýar.
Ahal-teke bedewleri atşynaslygynyň we türkmen alabaýlaryny ýetişdirmegiň usulýetini hem-de däplerini Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna goşmak boýunça işler hem türkmen halkynyň siwilizasiýanyň we dünýä medeniýetiniň kemala gelmegine goşandyny açyp görkezmäge gönükdirilendir.
ÝUNESKO – Birleşen Milletler Guramasynyň bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça ýörüteleşdirilen edarasydyr. Bilim, ylym we medeniýet ulgamlarynda ýurtlaryň we halklaryň arasynda hyzmatdaşlygy giňeltmek ýoly bilen parahatçylygy hem-de howpsuzlygy pugtalandyrmak ÝUNESKO-nyň esasy maksatlarynyň biridir. ÝUNESKO medeni ýadygärlikleri we tebigy landşaftlary saklap galmak boýunça işleri amala aşyrýar, her bir halkyň ählumumy gymmatlyklaryna we mertebesine hormat goýmaklyga esaslanýan açyk gatnaşyklar üçin şertleriň döredilmegi ugrunda işleýär.
Guramanyň edarasy Fransiýa Respublikasynda, Parižde ýerleşýär.
