2021-nji ýylda Türkmenistanyň Prezidenti Türkmenistanyň «Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri barada» Kanunyny kabul etdi. Munuň üçin ýurduň ykdysadyýetiniň dürli pudaklarynda dikeldilýän energiýanyň iş ýüzünde ulanylmagyna ýardam etmek üçin kadalaşdyryjy hukuk namalary işlenip taýýarlanylýar.
Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň «Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri» ylmy-önümçilik merkeziniň direktory, tehniki ylymlaryň kandidaty Kakageldi Saryýew alnyp barylýan ylmy-amaly işler barada şeýle gürrüň berýär:
– Ykdysadyýetiň yzygiderli ösüşini üpjün etmek, alternatiw we energiýanyň gaýtadan alynýan çeşmeleriniň ulanylmagyny giňeltmek, energiýa tygşytlaýjy we ygtybarly serişdeler babatda energiýa tygşytlaýjy we innowasiýa tehnologiýalaryny ösdürmek boýunça Energiýany tygşytlamagyň 2018–2024-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy, şeýle hem «2019–2025-nji ýyllarda «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitini özleşdirmek boýunça Konsepsiýa» tassyklandy. Ylmy-önümçilik merkezinde (YÖM) Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň (TDEI) «Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri» taslamasyny durmuşa geçirmek üçin taslama-hasaplaýyş işleri geçirildi we bu elektrik stansiýasynda günde, aýda we ýylyň dowamynda öndürilen elektrik energiýasynyň mukdary kesgitlenildi. Häzirki wagtda Balkan welaýatynda gurulýan umumy kuwwaty 10 MWt bolan Gün we ýel garyşyk elektrik stansiýasynda gurluşyk-gurnama işleri tamamlandy we sarp edijilere elektrik energiýasyny taýýarlamak we ýetirmek üçin düzümler döredilýär.
YÖB-niň hünärmenleriniň taýýarlan hasaplama usulyýetine esaslanyp, 50 MWt kuwwatly garyşyk gaz turbinaly we Gün elektrik stansiýasynyň synag merkezleri we merkezleşdirilmedik sarp edijileriň energiýa netijeliligini ýokarlandyrmak üçin Gün-wodorod ulgamy ýerine ýetirildi. Täzelenýän energiýa çeşmeleri esasynda elektrik stansiýalaryny kuwwaty 110 kW bolan merkezi elektrik ulgamyna birikdirmek üçin tehnologiki esaslary taýýarlanyldy.
TDEI-da talyplaryň, mugallymlaryň we ylmy derejä dalaşgär-aspirantlaryň gatnaşmagynda Gün we ýel energiýasyny, Gün kollektorlarynyň ýylylyk üpjünçiligi mümkinçiliklerini öwrenmek üçin ylmy işler alnyp barylýar, institutda «adaty däl we dikeldilýän energiýa çeşmeleri» hünäri boýunça sapak geçilýär. Türkmenistanyň Prezidentiniň «Türkmenistanyň ylym ulgamyny 2020–2025-nji ýyllarda sanly ulgama geçirmek meýilnamasyny» tassyklan 2020-nji ýyldaky Karary bu işi goldamaga, onda akademiki ylmyň, ýokary bilimiň we önümçiligiň bitewüligini üpjün etmäge gönükdirildi.
Döwletiň sanlylaşdyrmagy ilerletmäge gönükdirilen wezipelerine seslenip, YÖB-niň alymlary öz döreden «Fotoelektrik Gün stansiýasyny taslamagyň sanly ulgamy» we «Gün kadastryny işläp taýýarlamagyň sanly ulgamy» programma üpjünçiligini ulanýarlar. Türkmenistanyň çägindäki ýel energiýa çeşmelerine baha bermek üçin dürli belentliklerde ýeliň tizligi derejesi ulanylýar. Meselem, güýjüne we tizligine görä ýeliň ugurlary hem-de ýygylygy kesgitlenildi. Taslama hasaplamasynda, şeýle hem institutda taýýarlanylan «Ýel elektrik stansiýasyny taslamagyň sanly ulgamy» we «Ýel energetiki kadastryny işläp taýýarlamagyň sanly ulgamy» programma üpjünçiligi hem ulanyldy. Ylmy-önümçilik merkeziniň işläp taýýarlanlary Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Intellektual eýeçilik döwlet gullugynda hasaba alyndy we degişli awtorlyk hukugy şahadatnamasy alyndy.
Şu kysmy kompýuter programmalaryny ulanyp, ýurtda durnukly netijeli önümli sebit şertlerinde Günden we ýelden alyp boljak energiýa çeşmelerine baha bermek üçin milli sanly binýady ösdürmek we amatly ýerleri kesgitlemek üçin alnan maglumatlary ulanmak mümkinçiligi üçin esas döredildi. Şeýle hem programma üpjünçiliginiň täzelenmegi üçin elektrik energiýasy pudagynyň önümçilik kuwwatynyň ýokarlanmagyny we ýakyn wagtda maddy-tehniki binýadynyň berkidilmegi göz öňünde tutulyp, ony ulanmagyň usulyýet ugurlary kesgitlenildi. Ol ählumumy energiýa geçmek şertlerinde Türkmenistanyň ykdysadyýetiniň bäsdeşlige ukyplylygyny üpjün etmäge hyzmat eder.
