12-nji awgustda Türkmenistanda we Hazarýaka döwletlerinde Hazar deňziniň güni bellenilýär. Bu şanly sene Hazaryň deňiz gurşawyny goramak boýunça Çarçuwaly Konwensiýa – Tähran Konwensiýasy 2006-njy ýylyň 12-nji awgustynda güýje girýär.
Birnäçe görkezijileri täsin hem-de ýaşy 6 million ýyl bolan Hazar deňzi henizem köp syrlary özünde saklaýar. Onuň ajaýyp aýratynlyklaryndan biri hem suwuň düzümidir.
Hazar deňziniň ýerdäki iň uly ýapyk suw howdanydygy, uly we kiçi derýalaryň suwlary bilen iýmitlenýändigi hemmelere mälimdir. Olaryň iň ululary Wolga, Ural, Terek, Sulak, Samurdyr. Hazar deňzine akýan derýalar süýji suwly derýalardyr. Şeýle-de bolsa, bu suw toprakdan we gaýalardan duzlary we minerallary eredip, umumy duzlulygyň ýokarlanmagyna getirýär.
Hazar deňzi dünýä ummanyndan kesilen hem bolsa, onuň duzlulygy gadymy Tetiz ummanynyň galyndysy bilen düşündirilýär.
Hazaryň daş-töwereginde köp şorluklar we duz gümmezleri bar. Şol bir wagtyň özünde Hazaryň suwunyň duzlulygy deň däl. Iň ýokary duzlulyk derejesi, 11-13 ppm çenli günorta-gündogarda we Wolganyň guýýan ýeriniň golaýynda 0,05 ppm ýetýär. Garabogaz köl aýlagynda suwuň duzlulygy Hazaryň suwundan düýpgöter tapawutly.
1980-nji ýyllaryň başynda Glauberiň duzunyň (mirabilit) duzlulyk derejesi 310 ppm boldy. Şeýle görkezijiler dünýädäki iň duzly suwly deňizleriň biri – Gara deňiz (akmaýan duz köli) bilen deňeşdirilýär.
«Ak altyn deňzi» diýlip atlandyrylýan Garabogaz köl aýlagynda mineral duzlaryň, esasanam natriý sulfatynyň köp mukdary bar.
Aşaky çökündilerde himiýa pudagynda, oba hojalygy üçin dökün öndürmek üçin ulanyp boljak magniý duzlary, sulfatlar we beýlekiler bar.
Hazar deňzinden Garabogaz köl aýlagyna suwuň akmagy, Hazar deňziniň özünde duzuň azalmagyna getirýär.
Şeýlelik bilen, Hazar deňziniň suwlary belli bir duzlulyk derejesine eýe bolup (ortaça 35 ppm töweregi), umman suwlary bilen deňeşdirilende ep-esli pes duzlulyga eýedir.
Netijede, Hazar deňziniň diňe bir iň uly içerki suw giňişligi bolman, eýsem, täsin gidrologiki we himiki aýratynlyklary bolan deňizdigini görkezýär.
